PEDRAFITA-MENHIR MARCO DAS MEIGAS. Carantoña (Miño) e Doroña (Vilarmaior).

PEDRAFITA-MENHIR MARCO DAS MEIGAS

"La clave de la sabiduría es ésta: el cuestinamiento constante y frecuente, porque dudando somos llevados a cuestionar y cuestionando llegamos a la verdas."

Pedro Abelardo

Debuxo de Moncho Boga, 2025.

Esta nova e sorprendente pedrafita, atopada  documentalmente por Dolores González de la Peña e físicamente por Xabier Moure no ano 2024, é doblemente sorprendente para min por ser xa unha área na que hai elementos con rituais semellantes, tamén semellantes aos dun cruceiro e dun peto de ánimas da miña parroquia. Sorprendente porque na mesma zona aparecen outras dúas pequenas pedrafitas formalmente cos mesmos ritos, facendo de marcos de termo entre os mesmos concellos a saber, Miño e Vilarmaior (tamén Monfero). Pedrafitas ou marcos de termo, ou as dúas funcións, foron publicadas neste blogue: pedrafita-marco da Cartelida e pedrafita-marco de Torres. A primeira estudada polo miudo polo malogrado e inesquecible Papigil e a outra por min mesmo.

Nos blogues dos autores mencionados antes, sublíñase que se trata dun afloramento rochoso: desde aquí semella un bloque de sección rectangular abatido, tirado no chan. Probablemente me equivoque.

Fotografía de Xabier Moure no seu blogue onosopatrimonio.blogspot.com

O monolito foi atopado por Dolores González  nas actas de deslinde do ano 1924 entre os Concellos de Vilarmaior e Miño: aí cítase o Marco do Lugar Vello entre as parrroquias de Carantoña (Miño) e Doroña (Vilarmaior). Descríbese no documento como unha pedra de lousa de forma irregular que mide sete metros de lonxitude, setenta centímetros de altura e setenta e nove centímetros de latidude. Na parte superior remata con forma redondeada e amosa unha cruz "en la que se encontraron dos monedas de cobre." Cando pouco despois a atopou físicamente Xabier Moure, constatou que as medidas coinciden exactamente. No documento de amillaramento afírmase que o marco curaba diversas doenzas si se deixaba unha moeda sobre a cruz e para rematar habería que dar unha volta ao redor da pedrafita. Pero si roubasen as moedas, aquil que o fixera, levaría a enfermidade consigo.

Fotografía de Xabier Moure no seu blogue onosopatrimonio.blogspot.com

Pero ademais durante as súas pescudas, Xabier Moure enterouse de moitas mais cousas: non só se depositaban moedas, senon tamén roupa. Unha moza que non quedaba preñada, deixou aí os calzóns do seu home e semella que o remedio funcionou. Outro dato é que o que se pedise había que pedilo sen falar con ninguén e tamén se conta que desde aí óllanse sete igrexas. 

Estou dacordo con Dolores e Xabier ao considerar que o documento de amillaramento é excepcional: un documento oficial que describa (feito que non é habitual) o ritual non só de deixar as moedas, senon tamén o costume de deixalas sobre a cruz gravada; o que tamén confirma a antigüidade da pedrafita.

Para Dolores de la Peña o rito constata o feito de que os paisanos identifican a cruz de termo coa cruz cristiana e por iso practican o rito-conxuro da enfermidade nos lugares ancestrais que a eles lles parecían cristianos. Unha maneira de formar un culto sincrético que xurde do mais fondo raigame das tradicións galegas.

Para rematar, tanto o alcume Marco das Meigas como o Lugar Vello fan referencia a un espazo que estivo sempre e desde sempre no mesmo emprazamento e que por diversos motivos foi importante simbólicamente para os nosos devanceiros, ata o punto de convertelo nun marco de termo.

En Sigrás, nos primeiros días do outono de 2025.

Saúde, sorte e libros!!!


ENLACES FUNDAMENTAIS E IMPRESCINDIBLES

https://arqueotoponimia.blogspot.com/search/label/megalitismo

https://onosopatrimonio.blogspot.com/2011/07/circulos-liticos-e-pedrafitas-de-galiza_09.html

PEDRAFITA-MENHIR PEDRA LONGA. San Bieito de Vilameán, Tomiño.

PEDRAFITA-MENHIR PEDRA LONGA

"¡Tan sagrado es el don de las Musas para los hombres! De las Musas y del flechador Apolo descienden los aedos y citaristas que hay sobre la tierra; y de Zeus, los reyes." 

"Antes que todas las cosas, en un comienzo, fue el infinito Caos."

HESÍODO. Cosmogonía

Debuxo de Moncho Boga, 2025.

Curiosa e ao mesmo tempo maxestuosa pedrafita feita de xisto que permanece semisoterrada e tamén cunha sensible inclinación, case tirada horizontalmente. Atópase no lugar de O Castro, nunha aba que descende con dirección ao leste, moi preto do castro homónimo e á beira dun primitivo camiño talvez pegada dunha ruta prehistórica, testemuñada tanto pola presenza da Pedrafita coma do Castro.

Vilameán de Treba, terra de bucólicas reminiscencias, no barrio -como dícia antes- de Castro, dise que cando chegaron os mouros unha vella moura traía a pedrafita na cabeza e ao mesmo tempo fiaba cunha roca. A continuación procedeu a deixar a roca sobre a Pedrafita sinalando así que alí estiveran os mouros..., nunca mais se soubo deles.

Fotrografía extraída da páxina web: 
misteriosleyendasdegaliciayasturias.wordpress.com

Outra verídica lenda narra que a Pedrafita ten un Encanto e debaixo dela hai unha morea de ouro gardado por unha cobrexa de sete cabezas. Para desfacer o encantamento e poder facerse co preciado ouro, ten que ir un cura na compaña de sete cans. Ao chegar o can número sete, desaparecerá o Encanto e entón poderase entrar por debaixo da pedrafita e coller o ouro que está alí agochado.

Mais tamén hai diversas probas  que falan da presenza dos mouros neste lugar: varias covas e un primitivo forniño onde cocían o pan. A Eira Morrosa, onde se podía ver  a roupa posta a secar desde a lonxanía, semellaba un espexismo pois cando alguien se achegaga  xa non había nada, debido a que era a máxica vestimenta dos nosos míticos mouros.

Fotrografía extraída da páxina web: 
misteriosleyendasdegaliciayasturias.wordpress.com

A enorme riqueza arqueolóxica, e por ende megalítica,  do País Galego posibilitou que a nosa terra atesourara un impresionante legado etnográfico. As lendas de temática moura son as mais abondosas e a polisemia do termo refírese tanto á antigüidade como ao enigma ou ao misteiro: o folclore conforma a antigüidade vivente polo que case sempre representa un intento de racionalización dos mitos anteriores. É así que a nosa cultura tradicional emprega o "imaxinario" como algo que é diferente do real, pero tamén como unha parte do real.

A meirande parte das lendas de mouros (como a que nos ocupa) fan referencia aos tesouros que acochan gardándos debaixo da terra ou tapándoos con enormes pedras/pedrafitas: tamén os acochaban nas antas e nos castros. Por iso a misión mais importante dos mouros é a vixianza e proteción deses tesouros que defenden unhas veces con encantamentos e outras con veleno.

 

Fotografía de Óscar Franco da páxina web:
patrimoniogalego.net

En definitiva, as actividades dos mouros son as mesmas que as do campesiño: os míticos mouros empréganse no imaxinario popular para expresar simbólicamente conceptos que preocupan á nosa sociedade tradicional. Son o doble simbólico dos campesiños e utilizan ideas  como as de "humanidade" (o mouro non é humano), a idea da muller (a moura é fermosa e rica pero, pola contra, é moi perigosa), a valoración positiva do traballo para mellorar en contraposición co tesouro atopado sen esforzo...

otografía de Óscar Franco da páxina web:
patrimoniogalego.net

Como todo universo mitolóxico, os mouros posúen un espazo de vivenda propio e diferenciado, desenvolven diversas actividades e non se relacionan cos cristianos. Para a nosa cultura popular, os mouros nin morreron nin marcharon de Galicia: vivían e viven nos montes, penechairas e vales onde se atopan os restos arqueolóxicos ou os elementos da paisaxe que, sen ser naturais, tampouco son propios dos humanos (pías, pedras oscilantes, figuras natropomorfas naturais, etc).

Fotografía extraída da páxina web:
www.xoanarcodavella.com

Dos estudos  publicados sobre o tema, pódense extraer dúas conclusións que serven de punto de partida: por unha banda, a mitoloxía ao redor dos mouros amósase uniformemente por todo o territorio sen excepción; pola outra, as lendas atópanse relacionadas directamente con lugares de gran potencialidade arqueolóxica.

E, como todo sistema mitolóxico, debaixo das lendas dos mouros subxace toda unha racionalidade que explica fenómenos que non se podían entender doutro xeito, un esquema explicativo de todo aquilo que preocupaba e preocupa aos galegos, unha cosmogonía.

Fotografía extraída da páxina web:
www.xoanarcodavella.com

A Pedrafita-menhir a Pedra Longa de Vilameán constitúe un bo exemplo da pervivencia da temática moura no país galego, que se repite por todos os currunchos da nosa xeografía.

Coordenadas: 

Lat. 42º 1´33.06´´ N Lon. 8º 44´44.73´´ O
145 m.s.n.m.

En Sigrás, finalizando setembro de 2025.

Saúde, sorte e libros!!!


ENLACES OBRIGATORIOS

https://catalogaciondepedrafitasdegalicia.blogspot.com/2014/04/pedrafitas-con-outras-funcions.html

https://misteriosleyendasdegaliciayasturias.wordpress.com/2017/12/15/leyenda-de-pedra-longa-piedra-larga/

https://patrimoniogalego.net/index.php/82684/2016/02/a-pedra-longa/

http://www.xoanarcodavella.com/2013/09/pedra-longa-lenda.html
http://ocio.farodevigo.es/planes/rutas-excursiones/pla-2388-vilamean-caminos-tradicion.html
https://galiciaencantada.com/lenda.asp?cat=18&id=2570

https://misteriosleyendasdegaliciayasturias.wordpress.com/2017/12/15/leyenda-de-pedra-longa-piedra-larga/

ANTA-DOLMEN CIMA DA COSTA 2. Santa María de Guillar, Rodeiro.

ANTA-DOLMEN CIMA DA COSTA 2.

"Tú, Sócrates, comenzaste diciendo que la virtud no se puede enseñar, y ahora estás insistiendo en lo contrario, tratando de mostrar que todas las cosas vienen del conocimiento, de la justicia, y de la sensatez, hasta incluso el coraje, desde donde seguiría esa virtud. Ciertamente que se puede enseñar."

Protágoras de Abdera

Debuxo de Moncho Boga, 2025.

Estoutra anta, asentada polas limítrofes terras dezanas dos concellos de Rodeiro e Agolada, atópase inmersa nas montareces alturas que configuran a súa paisaxe megalítica. E como sempre nos últimos tempos, viaxo a cegas, pero sin lastimarme. Viaxo sen poder sorprenderme polas curiosidades impresionantes que se atopan no camiño..., e non fago camiño ao andar. Transito desde unha cómoda silla.

Fotografía de Elixio Vieites en patrimoniogalego.net

Para acceder a esta anta é absolutamente necesario guiarse polo XPS. Aínda así, chégase camiñando (non hai outra forma) desde a aldea de Axiaz. Non é necesario incidir en que chegar a este emprazamento é extremadamente complicado.

Fotografía de megaliticia.blogspot.com

O fermoso túmulo que atopo nas fotografías debuxa unha mámoa de tipo medio que non sobrepasa os quince metros  por ningunha das orientacións diametrais. A mámoa semella que se está a conservar en bastante bo estado, amosando un enorme funil de saqueo, froito do abafante, menesteroso e incansable traballo dos piratas profanadores das nosas senlleiras tumbas neolíticas.

Fotografía de megaliticia.blogspot.com

No interior deste gran burato de saqueo, aséntanse os restos da cámara megalítica que se compón de dous ou tres grandes esteos de granito. Estes probablemente debuxarían unha cámara poligonal tendente a circular, malia que as fotografías non permiten deducir esta afirmación. A altura máxima dos esteos non sobrepasa os oitenta e cinco centímetros e unha anchura de cincoenta centímetros. O grosor anda polos vinte centímetros.

Fotografía de Elixio Vieites en patrimoniogalego.net

Ao redor do burato onde se asentan os restos da anta e por enriba da mámoa aparecen unha boa morea de pedras espalladas: algunhas poderían formar parte da coiraza pétrea e outras, meirandes, talvez sexan os restos esnaquizados da pedra cobertora ou tampa.

O Conxunto megalítico da Anta-dolmen Cima da Costa 2 atópase moi preto, a poucos metros, da fronteira entre os concellos de Agolada e Rodeiro, como estaba a dicir mais enriba.

Fotografía de megaliticia.blogspot.com

Para rematar, aínda que nalgures  se sinala que pertence ao Concello de Agolada, a mámoa aparece no planeamento de Rodeiro, na parroquia de Guillar.

En Sigrás,  mes séptimo dos romanos do ano 2025.

Saúde, sorte e libros!!!

ENLACES IMPORTANTES


http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/documentos/urbanismo/RODEIRO/documents/26711ca031.pdf pax 5

https://megaliticia.blogspot.com/2015/11/mamoa-de-cima-da-costa.html

https://patrimoniogalego.net/index.php/77217/2015/08/mamoa-cima-da-costa-2/

https://onosopatrimonio.blogspot.com/2011/07/mamoas-de-galizagalicia-provincia-de_9.html

ANTA-DOLMEN DE GAGÁN OU XAXÁN. Santo Tomé de Piñeiro, Marín.

ANTA-DOLMEN DE GAGÁN OU XAXÁN

SENDA DAS MÁMOAS DE MARÍN XI

"Moviéndose en el espacio, los átomos eran originalmente unidades individuales, pero inevitablemente comenzaron a chocar entre sí, y en los casos en que sus formas eran tales que les permitían entrelazarse, comenzaron a formar grupos. El agua, el aire, el fuego y la tierra no son más que diferentes grupos de átomos inmutables."

Demócrito de Abdera

Debuxo versión de Moncho Boga, 2025.

E, lamentablemente, chego ao último elemento megalítico da Senda das mámoas de Marín..., sen embargo, sen dúbida voltarei por estas terras para reflexionar e amosar as outras antas sitas nos concellos de Vilaboa, Moraña, Bueu e Cangas. Non tardarei moito.

Pero antes de continuar, un pequeno excursus sobre os topónimos "Morrazo" e  "Gagán". "Morrazo" adoitase interpretar como un topónimo derivado da raíz prerromana "mor" ou "morr" que se refería a pedras ou a montes moi pedregosos. Por iso tamén se considera que a palabra galega "morea" (moitas cousas amontonadas) podería ter a mesma orixe como "cousas amontonadas con forma de montaña".  Pero tamén podería proceder la latino "Murratium" de xeito que significaría "muro": un enorme ou gran muro que se introduce no mar...

Con respecto ao topónimo "Gagán", é probable que proceda do latino "gagates", e dicir un marco no camiño, significado que cadra moi ben coa función delimitadora e/ou  marcaxes espaciais, das mámoas e das pedrafitas en todo o territorio galego.

Planta versión propia a partir de Acuña Piñeiro, 1994.

Chego á última espléndida anta: fantástico exemplar que non coñecía, pero que hoxe xa é como unha amiga mais dentro do amplo abano do megalitismo galego. E achégome á anta catalogada como Mámoa  da Chan de Xaxán. Debo aducir neste punto unha breve consideración sobre o topónimo Xaxán ou  Gagán: nunha ficha da páxina web de patrimoniogalego.com asinada por Franjopadín e adicada a esta mámoa, explica que se trata dun topónimo que estivo a sofrir unha deturpación debido a unha sobrecorrección de "ghaghan", que é a denominación traidiconal coa que a coñecen as xentes do Morrazo. Polo tanto deberíamos dicir Gagán.

Sección versión propia a partir de Acuña Piñeiro, 1994.

Nas datas en que a visitou Franjopadín, a mámoa estaba absolutamente cuberta de matoxeiras, polo que resultaba infrutuoso intentar a súa medición e determinar polo tanto as súas dimensións. Falamos do ano 2011.

 
Fotografía de Franjopadín, 2011, en patrimoniogalego.net

O emprazamento atópase nunha leve vagoada do regato Neibó, nunha suave pendente con dirección ao devandito rego. A masa forestal constituíase mediante unha repoboación de eucaliptos. A cámara megalítica ou anta atópase totalmente valeirada por dentro, saqueada, e a mámoa está lixeiramente remozada debido ás intensivas labouras forestais. 

Fotografía de megaliticia.blogspot.com

O túmulo acada grandes proporcións a saber, mais de trinta metros de diámetro e case os dous metros para a altura. Debido a esta enorme formación en canto ao volumen, a mámoa ten unha gran visibilidade, influindo taménm o seu asentamento nun dos socalcos do río.

Fotografía de megaliticia.blogspot.com

Dicía antes que a cámara megalítica atópase completamente valeirada por dentro: por iso  pódese contemplar unha planta poligonal composta mediante cinco esteos e o inicio dun mais que probable corredor na área do leste.

Fotografía de megaliticia.blogspot.com

Segundo podemos deducir das fotografías, trátase dunha construción con certas particularidades que a singularizan dentro do horizonte megalítico galego. Tamén as informacións que fun recabando, non sin certa dificultade, falan das seguintes características: na zona do posible corredor, orientado ao leste, non aparece ningún esteo pero sí unha especie de masa tumular cun muro de mampostería. Por outro lado, na parte do oeste (cabeceira) acontece o mesmo, pero neste caso o cativo muro de mampostería descansa sobre unha laxe que apenas asoma e que podería ser un dos chantos da cámara por esa beira.

Fotografía de megaliticia.blogspot.com

Outra das características é a presenza de restos da coiraza pétrea por diversas zonas da mámoa. En definitiva e, para rematar, a área do oeste da cámara atópase bastante esnaquizada, entre outras cousas debido ao transo dunha pista forestal. 

Croquis extraído da Senda das mámoas de Marín.

Pois ben, lástima que rematou: só me queda retornar físicamente ao Morrazo e descubrir, en exclusivo directo, as antas desta increíble Senda que todavía non fun quen de visitar.

IMPRESCINDIBLE SI TE ACHEGAS A MARÍN

 

Si fixemos esta viaxe megalítica á Senda das Mámoas de Marín, é imprescindible visitar a Estación de Petróglifos de Mogor:  indispensable, non admite demora. 

Centro de Interpretación dos Petrófligos de Mogor.

Os Petróglifos de Mogor, á beira da primorosa praia de Mogor, contan hoxe cun Centro de Interpretación e con rampas que permiten a contemplación desa escritura prehistórica da rocha. Organizan, desde o Centro, visitas guiadas no verán tanto pola día como pola noite.

Concéntricos e labirinto. Fotografía galiciamaxica.eu

Non sei si é necesario dicir, a estas alturas, que Mogor e os seus petróglifos constitúen unha das estacións de arte rupestre máis importantes de Galicia e, sen dúbida, a mais importande do universo.

Vista nocturna do labirinto e dos concéntricos.
Fotografía gastroviajesruth.

Por iso débese visitar indiscutible e inexcusablemente esta apaixoante estación de petrógligos e o seu Centro de Interpretación. Moito se ten falado, estudado e analizado sobre a significación destes impresionantes petróglifos, pero no que semella que hai un certo consenso é na consideración do seu posible uso ritual que talvez engada algún tipo de vencellamento coa astronomía. E dicir, unha especie de calendario, posto que, a través dos seus aliñamentos e roteiros sinuosos, pódense distinguir os equinoccios e os solsticios, tan importantes para as sociedades de cazadores e recolectores do neolítico.

Outra vista dos petróglifos de Mogor.

Os motivos predominantes son os circulares, labirintos, espirais, cazoliñas, círculos concéntricos e un cervo.

Os petróglifos concéntranse en tres paneis ou estacións a saber, a Pedra do Campiño, a Pedra do Labirinto e a Pedra dos Mouros.

En Sigrás, nos días centrais de setembro de 2025.

Saúde, sorte e libros!!!

INTERESANTES ENLACES E BIBLIOGRAFÍA

https://patrimoniogalego.net/index.php/4713/2011/09/mamoa-de-chan-de-gagan/

https://www.wikiloc.com/outdoor-trails/dolmenes-lago-castineiras-11487131

https://megaliticia.blogspot.com/2024/07/Senda-mamoas-Marin.html

https://megaliticia.blogspot.com/2024/07/Senda-mamoas-Marin.html

https://arqueologia-patinho.blogspot.com/2008/07/chan-de-armada-desvela-sus-secretos.html

https://www.concellodemarin.es/pxom/

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/pontevedra/marin/2015/09/16/zarzas-asfixian-area-mamoa-chan-armada/0003_201509P16C8995.htm

https://historiaymitos.blogspot.com/2009/04/mamoas-bajo-asedio-en-o-morrazo.html

https://ahoradosmouros.blogspot.com/2012/01/duas-lousas-da-mamoa-do-chan-da-armada.html

F. Carrera Ramírez e R. Fábregas Valcarce: "Arte parietal megalítico en le Noroeste Penínsular". Tórculo Edicións, 2006.

SOBRINO LORENZO-RUZA, Ramón. “Prospecciones arqueológicas en Morrazo”. El Museo de Pontevedra. Pontevedra. 1956.

https://patrimoniogalego.net/index.php/4681/2011/09/mamoa-de-chan-da-armada-1/

https://megaliticia.blogspot.com/2024/07/Senda-mamoas-Marin.html

https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/ruta-das-mamoas-de-marin-219310977/photo-132766529

https://cousasdecarragal.blogspot.com/2025/03/marin-la-recomendada-ruta-das-mamoas.html

https://www.diariodepontevedra.es/articulo/o-morrazo/ruta-pasada-auga-estrear-senda-das-mamoas/202406162121471308969.html

https://www.diariodepontevedra.es/articulo/o-morrazo/nueva-senda-das-mamoas-marin-podra-realizarse-proximo-2-junio/202405011229341302690.html

https://www.carriola.es/index.php/noticias-de-marin-by-julio-santos/7174-el-concello-inaugura-el-proximo-domingo-la-ruta-das-mamoas-con-una-andaina-desde-el-lago-de-castineiras

https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/2024-roteiro-das-mamoas-de-marin-otonal-noviembre-desde-lago-castineiras-a-lagocheiras-192112111/photo-118661999

https://nl.wikiloc.com/routes-wandelen/ruta-das-mamoas-de-marin-circular-desde-lago-castineiras-jmc-mamoas-192531087

https://it.wikiloc.com/percorsi-escursionismo/vilaboa-lago-de-castineiras-y-rio-maior-204892555

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/pontevedra/marin/2008/03/15/arqueologos-reconstruiran-mamoa-chan-armada/0003_6653268.htm

https://pt.wikiloc.com/trilhas-trekking/ruta-das-mamoas-de-marin-circular-desde-lago-castineiras-jmc-mamoas-192531087

https://www.bing.com/images/search?view=detailV2&mediaurl=https%3A%2F%2Fwww.paxinasgalegas.es

https://arqui-2.blogspot.com/2014/07/breve-historia-de-los-laberintos.html

https://lugaresconhistoria.com/petroglifos-mogor

https://www.concellodemarin.es/

https://turismo.concellodemarin.es/index.php/es/cultura

https://www.galiciamaxica.eu/galicia/petroglifos-de-mogor/

ANTA-DOLMEN DA MÁMOA DAS LAGOCHEIRAS 2. Santo Tomé de Piñeiro, Marín.

ANTA-DOLMEN MÁMOA DAS LAGOCHEIRAS 2.

SENDA DAS MÁMOAS DE MARÍN X

"Todo lo que hay ha existido siempre. Nada puede surgir de la nada. Y algo que existe, tampoco se puede convertir en nada".

 
Parménides de Elea

Debuxo versión de Moncho Boga, 2025.

Seguindo a estela da Mámoa 1 de Lagocheiras, a Mámoa 2 atópase mesmamente  na extremeira a media aba da estribación occidental do Monte Xaxán-Gagán, emprazada, como debe ser evidente, no mesmo bosque de repoboación de piñeiros e acacias así como monte baixo de silvas, toxo... Tamén presenta camiños forestais polo lado do oeste.

Planta versión propia a partir de Acuña Piñeiro, 1994.

Así mesmo esta mámoa está composta por unha masa tumular de cativas dimensións, mais pequena que a mámoa número 1, adaptándose suavemente na dirección do comezo da pendente. Isas pequenas dimensións posibilitan que non teña moita visibilidade nin a media nin a longa distancia.

Fotografía de megaliticia.blogspot.com

As medidas dos eixos norte-sul e leste-oeste acadan os 10 metros ata os nove, respectivamente. O burato de saqueo é poderoso: desde os dous metros e medio até o metro e medio nos correspondentes eixos, por orde.

Fotografía de megaliticia.blogspot.com

Do interior do burato de violación ou saqueo (ou actividade menesterosa dos furtivos) emerxen varios esteos que debuxan unha cámara megalítica poligonal composta por catro chantos de pequeno tamaño. Catro deles semella que se conservan na súa posición orixinal e outros dous están lixeiramente desprazados.

Fotografía de megaliticia.blogspot.com

No lado do norte asoma en superficie un posible e tamén cativo anel perimetral, así como algúns poucos restos visibles da coiraza que se concentran sobor de todo na orientación do norleste.

Croquis de situación extraído da sinalización da Senda.

ALGUNHAS COUSAS INTERESANTES PARA VISITAR NA PENÍNSULA DO MORRAZO.

-O BOSQUE ENCANTADO DE ALDÁN (CANGAS DO MORRAZO)

Dentro do numerosos recursos culturais e turísticos que se poden visitar na Península do Morrazo, é dificil elexir, polo tanto débense visitar todos. Para destacar algún que nos últimos anos está a coller sona, decántome por este singular paraxe natural e arquitectónico. 

Atópase nunha propiedade que se coñece co nome de O Frendoal, finca que foi propiedade dos Conde de Canalejas. Ao dividirse o terreno en dúas partes pola construción da estrada Cangas-Bueu, o Concello de Cangas quedouse cunha metade da devandita finca. Trátase dunha zona inesperada pola frondosidade do bosque, con diversos camiños e un cativo castelo de románticas reminiscencias.

Castelo de O Frendoal. Fotografía www.galiciamaxica.eu

Estamos diante dun bosque atlántico (foi coma un coto privado de caza) que inopinadamente prosperou a pesares de todas as dificultades. Consérvase o Arco dos Mouros, un acueducto de mampostería e un pequeno castelo con foxo e ponte levadiza. O castelo xa está bastante deteriorado.

En definitiva, paga a pena achegarse por esta área para admirar o que se adoita calificar como "lugar máxico", sen dúbida debido a ese aspecto romántico que lle confire a humidade e a botánica que prospera nos bosques atlánticos.

En Sigrás, nun bochornoso (e non me refiro ao clima) mes de setembro de 2025.

Saúde, sorte e libros!!!

ENLACES E UNHA POUCA BIBLIOGRAFÍA

https://megaliticia.blogspot.com/2024/07/Senda-mamoas-Marin.html

https://arqueologia-patinho.blogspot.com/2008/07/chan-de-armada-desvela-sus-secretos.html

https://www.concellodemarin.es/pxom/

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/pontevedra/marin/2015/09/16/zarzas-asfixian-area-mamoa-chan-armada/0003_201509P16C8995.htm

https://historiaymitos.blogspot.com/2009/04/mamoas-bajo-asedio-en-o-morrazo.html

https://ahoradosmouros.blogspot.com/2012/01/duas-lousas-da-mamoa-do-chan-da-armada.html

F. Carrera Ramírez e R. Fábregas Valcarce: "Arte parietal megalítico en le Noroeste Penínsular". Tórculo Edicións, 2006.

SOBRINO LORENZO-RUZA, Ramón. “Prospecciones arqueológicas en Morrazo”. El Museo de Pontevedra. Pontevedra. 1956.

https://patrimoniogalego.net/index.php/4681/2011/09/mamoa-de-chan-da-armada-1/

https://megaliticia.blogspot.com/2024/07/Senda-mamoas-Marin.html

https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/ruta-das-mamoas-de-marin-219310977/photo-132766529

https://cousasdecarragal.blogspot.com/2025/03/marin-la-recomendada-ruta-das-mamoas.html

https://www.diariodepontevedra.es/articulo/o-morrazo/ruta-pasada-auga-estrear-senda-das-mamoas/202406162121471308969.html

https://www.diariodepontevedra.es/articulo/o-morrazo/nueva-senda-das-mamoas-marin-podra-realizarse-proximo-2-junio/202405011229341302690.html

https://www.carriola.es/index.php/noticias-de-marin-by-julio-santos/7174-el-concello-inaugura-el-proximo-domingo-la-ruta-das-mamoas-con-una-andaina-desde-el-lago-de-castineiras

https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/2024-roteiro-das-mamoas-de-marin-otonal-noviembre-desde-lago-castineiras-a-lagocheiras-192112111/photo-118661999

https://nl.wikiloc.com/routes-wandelen/ruta-das-mamoas-de-marin-circular-desde-lago-castineiras-jmc-mamoas-192531087

https://it.wikiloc.com/percorsi-escursionismo/vilaboa-lago-de-castineiras-y-rio-maior-204892555

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/pontevedra/marin/2008/03/15/arqueologos-reconstruiran-mamoa-chan-armada/0003_6653268.htm

https://pt.wikiloc.com/trilhas-trekking/ruta-das-mamoas-de-marin-circular-desde-lago-castineiras-jmc-mamoas-192531087

https://www.galiciamaxica.eu/galicia/pontevedra/comarca-do-morrazo/cangas/bosqueencantado/

ANTA-DOLMEN MÁMOA DAS LAGOCHEIRAS 1. Santo Tomé de Piñeiro, Marín.

ANTA-DOLMEN MÁMOA DAS LAGOCHEIRAS 1.

SENDA DAS MÁMOAS DE MARÍN X

"Con tanto ardor deben los ciudadanos pelear por la defensa de las leyes, como por la de sus murallas, no siendo menos necesarias aquéllas que éstas para la conservación de una ciudad." 

Heráclito de Éfeso

Debuxo de Moncho Boga, 2025.

E continúo con paso firme e seguro cara ao final da Senda das mámoas de Marín. Está sendo unha viaxe coa imaxinación megaliteira, coa imaxinación e coa información que me proporcionan as redes e unha pouca información bibliográfica. Só deste xeito podo actualmente achegarme a estes indefensos monumentos da nosa prehistoria.

Fotografía de megaliticia.blogspot.com

E, xa preto do final, achégome con afán e inquedanzas librescas, a estes dous novos elementos megalíticos que forman parte da necrópole das Lagocheiras: exemplares maltratados, non tanto polos elementos, como pola pertinaz actuación dos seres humáns. En calquera caso, estes dólmenes tamén son tercos e persisten na súa gravedade de milenios, enchentos de feridas, mais siguen aí.

Fotografía de megaliticia.blogspot.com

A mámoa número 1 de Lagocheiras atópase a media ladeira nunha especie de pequeno espolón da estribación occidental do Monte Xaxán-Gagán, nun pequeno paso natural e non é moi visible. A contorna inmediata é un bosque de repoboación de piñeiros e acacias así como monte baixo (toxo, fentos, silvas e brezo, sobre todo).

Mesa informativa da Senda das mámoas de Marín.

A mámoa amosa o sempiterno cráter de saqueo central e ademai atópase, como dicía, bastante alterada polas contínuas repoboacións forestais e está recortada en todo o perímetro por dous sendeiros forestais.

Planta a partir de Acuña Piñeiro, 1994.

A mámoa pode considerarse de medianas dimensións sobrepasando por pouco a ducia de metros no eixo L-O e un pouco mais de quince metros para o eixo N-S. Non sobresae na paisaxe mais dos sesenta centímetros. Sen embargo o funil de violación pasa dos dous metros no eixo N-S e case os dous metros no eixo L-O.

Do burato do saqueo asoma unha cámara megalítica de planta alongada e coa apariencia cadrangular. Está conformada actualmente por cinco esteos de granito: dous deles semella que están na posición orixinal vertical; outros dous atópanse lixeiramente inclinados cara ao interior da cámara e aparece un gran chanto nunha beira.

Croquis do Sendeiro das mámoas de Marín.

Malia todo iso, podemos contemplar un estupendo exemplar megalítico que todavía nos permite recordar o esplendor que tivera noutrora.

En Sigrás, no interregno de 2025.

Saúde, sorte e libros!!!

ENLACES E ALGUNHA BIBLIOGRAFÍA

https://megaliticia.blogspot.com/2024/07/Senda-mamoas-Marin.html

https://arqueologia-patinho.blogspot.com/2008/07/chan-de-armada-desvela-sus-secretos.html

https://www.concellodemarin.es/pxom/

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/pontevedra/marin/2015/09/16/zarzas-asfixian-area-mamoa-chan-armada/0003_201509P16C8995.htm

https://historiaymitos.blogspot.com/2009/04/mamoas-bajo-asedio-en-o-morrazo.html

https://ahoradosmouros.blogspot.com/2012/01/duas-lousas-da-mamoa-do-chan-da-armada.html

F. Carrera Ramírez e R. Fábregas Valcarce: "Arte parietal megalítico en le Noroeste Penínsular". Tórculo Edicións, 2006.

SOBRINO LORENZO-RUZA, Ramón. “Prospecciones arqueológicas en Morrazo”. El Museo de Pontevedra. Pontevedra. 1956.

https://patrimoniogalego.net/index.php/4681/2011/09/mamoa-de-chan-da-armada-1/

https://megaliticia.blogspot.com/2024/07/Senda-mamoas-Marin.html

https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/ruta-das-mamoas-de-marin-219310977/photo-132766529

https://cousasdecarragal.blogspot.com/2025/03/marin-la-recomendada-ruta-das-mamoas.html

https://www.diariodepontevedra.es/articulo/o-morrazo/ruta-pasada-auga-estrear-senda-das-mamoas/202406162121471308969.html

https://www.diariodepontevedra.es/articulo/o-morrazo/nueva-senda-das-mamoas-marin-podra-realizarse-proximo-2-junio/202405011229341302690.html

https://www.carriola.es/index.php/noticias-de-marin-by-julio-santos/7174-el-concello-inaugura-el-proximo-domingo-la-ruta-das-mamoas-con-una-andaina-desde-el-lago-de-castineiras

https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/2024-roteiro-das-mamoas-de-marin-otonal-noviembre-desde-lago-castineiras-a-lagocheiras-192112111/photo-118661999

https://nl.wikiloc.com/routes-wandelen/ruta-das-mamoas-de-marin-circular-desde-lago-castineiras-jmc-mamoas-192531087

https://it.wikiloc.com/percorsi-escursionismo/vilaboa-lago-de-castineiras-y-rio-maior-204892555

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/pontevedra/marin/2008/03/15/arqueologos-reconstruiran-mamoa-chan-armada/0003_6653268.htm

https://pt.wikiloc.com/trilhas-trekking/ruta-das-mamoas-de-marin-circular-desde-lago-castineiras-jmc-mamoas-192531087