martes, 26 de marzo de 2013

Pedrafita-menhir da necrópole das Caxadas. Vimianzo

Pedrafita-menhir da necrópole das Caxadas. Vimianzo

Trátase dunha posible pedrafita ubicada na necrópole das Caxadas, en Vimianzo, a uns metros da Anta das Caxadas, a única que conserva grandes esteos da súa estrutura arquitectónica. Ubícase nun muro de mapostería que delimita unha leira.

Efectivamente, lindando coa necrópole das Caxadas, nun lugar prominente e visible, onde cambia a vertente, atópase semioculta esta posible pedrafita.

Atópase, como dicía, enfoscada no devandito muro de mampostería e fai de xamba para o enfurruxado portal de ferro. Sexa pedrafita ou non, para nós está a comprir un dos criterios para a consideración de pedrafitas: o do cambio de rasante e por tanto o de fito sinalizador da necrópole.

Cabe a posibilidade de que este esteo sexa un reaproveitamento que proceda dun dos esteos da cámara que está a uns poucos metros.



viernes, 22 de marzo de 2013

Círculos Líticos As Chozas da Serra da Groba. Pontevedra

Círculos Líticos As Chozas da Serra da Groba. Pontevedra

Hoxe quero facer unha reflexión en voz alta, unha reflexión que xa hai tempo teño na cabeza pero que ata de agora non me vín con folgos para desenvolver, aínda que sexa dun xeito breve.

A admirable fotografía, como documento, destes tres círculos líticos da Serra da Grova, suxire reflexións que van mais alá das frías estatísticas da cencia arqueolóxica. Efectivamente, estamos diante de tres "curros" (para gardar o gando) coas súas correspondentes cabanas ou chozos. Ata hai poucos anos, como lle aconteceu ás nosas pedrafitas, foron completamente olvidados e incluso desconsiderados pola arqueoloxía oficial e académica galega. Seguramente non foi unha postura tendenciosa, senón que a carón destes elementos visibles non se atopaba ningún resto arqueolóxico que poidese contextualizalos. Sexa como sexa, o certo é que estes misteriosos elementos seguen aí, impertérritos, aguantando impasibles e hieráticos o paso do tempo.

Parece claro que oficialmente adoitanse adscribir a unha época crono-cultural medieval, sobre todo por aparecer profusamente documentada nos documentos medievais como "cousos" ou "curros vedros". Sen embargo este feito empírico non é óbice para consideralos como megalíticos, coa presumible mesma función de cercado para o gando. Tanto estes Curros da Groba como o xa estudado de Santo Tomé (no Valadouro) conservan poderosas pedras -tipo esteos dolménicos- que obedecen a unha talla neolítica, a mesma que nas antas.

Aínda que houbo e hai numerosos curros ao longo da xeografía galega, cada vez quedan menos debido á falta de proteción: moitas das súas poderosas pedras son levadas impunemente para o seu reaproveitamento.

Como ben mantén o amigo Pena Graña, estas mesmas construcións son consideradas monumentos megalíticos en toda a Europa Atlántica, -da que participamos e somos parte consustancial-, conservados, protexidos e estudados con profusión: normalmente estes curros, ademais, están asociados a necrópoles megalíticas e ás grandes pedrafitas que as conforman.

Os curros ou cousos presentan tamén funcións e tipoloxías variables e, nalgún caso, poderían cobixar algún tipo de enterramento. Poden ser circulares, elípticos ou incluso tendentes á forma poligonal. Outra curiosidade é que tamén encerran no seu interior cabanas que incluso (a modo de hipótese) poderían ser reaprovetamentos da época megalítica, o que demostraría a continuidade do seu uso e tamén a continuidade das nosas ancestrais tradicións.







jueves, 21 de marzo de 2013

Mámoa do Cristo da Faladora. Ortigueira

Mámoa do Cristo da Faladora. Ortigueira

Atópase moi preto das mámoas 33 e 34 seguindo a numeración que Federico Maciñeira realizou para a catalogación que realizou do Camiño dos Arrieiros, e forma parte da necrópole coñecido co nome de Forno dos Mouros. 

Trátase dunha mámoa de tamaño medio e no centro do funil de violación aséntase unha cruz de pizarra, monolítica, que atinxe os dous metros de altura.




Estamos diante do único cruceiro galego chantado sobre unha mámoa. A cruz atópase, sen dúbida, cristianizando o lugar, cristianizando unha necrópole megalítica que tamén é coñecida co nome de Cruz de Alvar González. Maciñeira mantén a hipótese de que talvez se trate dun dos chantos reaproveitados da cámara megaítica.

Pero, como cruz vencellada ao mítico Camiño dos Arrieiros, tamén se convertiu en fito sinalizador, recoñecible e doadamente visible: unha auténtica guía dos camiñantes.










Pedrafita-menhir de Areosa Blanca. Sedes, Narón

Pedrafita-menhir de Areosa Blanca. Sedes, Narón

Atópase ubicado á beira dunha mámoa no Monte do Seixo. Tanto para L. Monteagudo como para A. Pena Graña, trátase dunha pedrafita.

Mide algo mais dun metro e amosa a cara á vista perfectamente pulida. O aspecto é o dunha peza cilíndrica cos extremos redondeados.

Si estamos diante dunha pedrafita, entón estaría a xustificar ou cumprir un dos criterios plantexados por nós para a consideración disa cualidade megalítica: o estar chantada diante dunha necrópole como fito indicador do ámbito sagrado. A observación directa do cotexto poderíanos clarexar ou confirmar si a orografía se adapta ás condición previstas para este tipo de funcionalidade: cambio de vertente, camiño prehistórico, necrópole megalítica, etc.


Fotografía extraída de: André Pena Graña: "Unha parroquia con celtas reminiscencias na Terra de Trasancos. Sancta María Maior de O Val, Narón" Ed. Concello de Narón, 2006.

Mais información no blogue, onosopatrimonio de Xabier Moure Salgado

miércoles, 20 de marzo de 2013

Pedrafita-menhir de Portonovo, Sedes.

Pedrafita-menhir de Portonovo, Sedes

Fermoso marco de termo que divide os concellos de Narón, Valdoviño e San Sadurniño. Acada mais dun metro de lonxitude e amosa a cara vista perfectamente pulida.

A información procede do historiador do Concello de Narón André Pena Graña e defíneo como un marco de término que conserva as pegadas do pé divino chamado técnicamente "plantae pedum". 

Atópase no Camiño de San Andrés de Teixido, moi preto da necrópole de Monte dos Nenos. Nunha das caras amosa a inscrición M3T.




Fotografía: André Pena Graña, "Unha parroquia con celtas reminiscencias na Terra de Trasancos. Sancta María Maior de O Val, Narón". Ed. Concello de Narón, 2004.


Como dicía antes, para André Pena Graña, o Marco de Portonovo ben puido ser oun esteo reaproveitado dunha anta. Unha análise moi acertada deste autor ártabro conclúe que unha das causas da desprotección e abandono destes senlleiros elementos débese ao abandono das labores agrícolas, á substitución dos antigos camiños por novas pistas, á alteración dos límites tradicionais..., de xeito que, ao deixar de  cumplir a súa función, fican abandonados e desprotexidos.

Máis información no blogue, onosopatrimonio de Sabier Moure Salgado

martes, 19 de marzo de 2013

Pedrafita-menhir-cruceiro O Cristo de Mouraz

Pedrafita-menhir-cruceiro O Cristo de Mouraz

Por todo o universo máxico que representa o Cristo de Mouraz, non puiden reprimir a tentación de engadilo neste blog adicado a elementos megalíticos: polo topónimo mesmo, polos contos lexendarios, pola súa situación no medio dunha necrópole megalítica, pola súa ubicación nun cruzamento; en definitiva, pola súa adscripción mítica ao mítico Camiño dos Arrieiros..., ben merece ser considerado como unha moderna, ou non? pedrafita que xa forma parte do acerbo do noso imaxinario, non só importante para os veciños, senon para todos os galegos.




No Camiño dos Arrierios hai uns anos coñeceuse a nova do lamentable estado de abandono no que permanecía o Cristo de Mouraz, visible pedrafita-marco que unía ou separaba varias parroquias pertencentes a dous concellos. Hoxe en día atópase á beira dunha moderna área recreativa que escenifica a lenda dos catro curas: sen embargo o cruceiro-pedrafita permanece olvidade a uns cantos metros.

Probablemente a pedra do cruceiro fose extraida dalgunha das antas das contornas para labrar no esteo o cruceiro por cuio nome se coñece. Esta testemuña das nosas tradicións foi escavado e mutilado, quedando tan só un anaco que mide ao redor dun metro e vinte centímetros.

Ubícase preto da Pena Branca, no lugar onde parecen xuntarse os montes da Coriscada, Panda, Carabelote e Penagrande. Nese extrarordinario lugar atópanse os seus humildes restos nun cruzamento, formando parte da devandita necrópole megalítica.




Como dicía antes, servía e serva (a pesar da moderna recreación) de marco divisorio das parroquias de Devesas, Couzadoiro (Ortigueira), Grañas de Sor e Mañón (Mañón). Contan as lendas transmitidas durante xeneracións polos veciños das catro parroquias, que aos pés desta desarraigada pedrafita-marco-cruceiro, xuntábanse a xantar os catro curas sen sair da súa respectiva parroquia.



 
 Por último e para rematar, concluir que xeneralmente estas cruces, profusamente chantadas ao longo do Camiño dos Arrieiros, deban vencellarse ao máxico universo dos camiños galegos: tanto sacralizaban elementos mais antigos ou pagáns, como protexían ao viaxeiro de múltiples males. Tamén era lugar de encontro dos peregrinos que se dirixían a San Andrés de Teixido cos que se dirixían a Santiago.


Pedrafita-menhir en Mámoas. San Pedro de Ardemil, Ordes

Pedrafita-menhir en Mámoas. San Pedro de Ardemil, Ordes

O lugar de Mámoas é un pequeno rueiro da parroquia ordense de Ardemil e está composto por catro ou cinco casas. Os veciños deste pequeno lugar non acordan nin saben de ningún elemento megalítico que poidera dar lugar a ese significativo topónimo.



Fotografía de Ramón Boga Moscoso

O lugar de Mámoas está enclavado en pleno Camiño Inglés ou de Faro, rota xacobea que une A Coruña con Santiago: todo este antigo roteiro está vencellado a túmulos megalíticos, castros, arquitectura tradicional e culta...

Pois ben, o único que recorda o seu pasado prehistórico é unha pequena pedrafita que se ergue pouco mais dun metro fronte a unha casa tradicional. Seguramente fixo, ao longo dos tempos, de piar do alpendre que flanqueaba a devandita casa.

Non sei si esta pedrafita é megalítica; sen embargo trátase do único elemento que recorda ese pasado prehistórico do período neolítico.


Fotografía de Ramón Boga Moscoso

jueves, 14 de marzo de 2013

Antas-dolmenes da necrópole de Chan da Gorita. Sanxenxo

Antas-dolmenes da necrópole de Chan da Gorita. Sanxenxo

Os Chans da Gorita atópanse a unha altitude duns douscentos cincoenta e sete metros. Nunha pequena chaira aséntase esta necrópole megalítica que se conforma mediante catro mámoas, aínda que posiblemente haia mais sen catalogar. 

As mámoas acadan unha lonxitude media no seu diámetro de entre vinte e trinta metros e non sobresaen mais de dous metros.

Case todas amosan profundos cráteres de violación e tamén presentan restos dos esteos que conformaron a sús estrutura arquitectónica.


Esteos conservados da anta Pedra Redonda



Versión debuxada dos esteos
dunha das antas do Chan da Gorita



Fotografía de Rafa Quintia.


Diversos esteos das antas do
 Chan da Gorita. Fotografía Rafa Quintia



Anta da Mámoa do Pezón



Mámoa do Petouto do Crego. Fotografía de Rafa Quintia




Mais información:

andarela.blogaliza.org
onosopatrimonio.blogspot

Anta-dolmen dos Penedos de Pasarela. Vimianzo

Anta-dolmen dos Penedos de Pasarela. Vimianzo

Trátase dunha anta de tamaño medio, moi esmorecida, que amosa no seu interior algúns dos esteos que conformaron a súa estrutura arquitectónica. 

Na fotografía que amosamos pódese contemplar a poderosa factura das pedras que conformaron a cámara.



Fotografía extraída de Panoramio, firmada por O Soneirán.

miércoles, 13 de marzo de 2013

Anta-dolmen da mámoa da Gándara da Barca. Vimianzo

Anta-dolmen da mámoa da Gándara da Barca. Vimianzo

Forma parte dunha necrópole megalítica  asentada na penechaira que forma esta gándara e está formada por catro mámoas ubicadas a uns 197 metros de altitude.

A mámoa ten planta ovalada e é de tamaño medio. No centro amosa un profundo cráter de violación do que sobresaen dous poderosos esteos que formarían parte da estrutura arquitectónica da cámara.



Fotografía e texto de O Soneirán, panoramio

Anta-dolmen de San Miguel de Vilanova. Agolada

Anta-dolmen de San Miguel de Vilanova. Agolada

Neste especial área do Concello de Agolada, despois das intensivas labouras de prospección arqueolóxica levadas a cabo hai xa algúns anos, recuperáronse en superficie unha serie de materiais que permites postular a existencia de hábitats prehistóricos.

A mámoa que nos ocupa forma parte dunha necrópole megalítica e presenta a típica forma hemiesférica así coma un tamaño medio. Na superficie pódense contemplar diversas pedras que denotan a posible existencia dunha coiraza pétrea. Na típica forma do funil de violación asoman diversos esteos que denotan a pervivencia dalgunha parte da estrutura arquitectónica megalítica ou anta.


Anta-dolmen da Necrópole de Vilar do Monte. Aguada, Carballedo

Anta-dolmen da necrópole de Vilar do Monte. Aguada, Carballedo

Trátase dunha necrópole megalítica na que destaca unha das mámoas que conserva numerosos esteos que conformaron o que queda da estrutura arquitectónica megalítica.




Fotografía extraida do blog
regadas-mirinconenelmundogalicia.blogspot.com.es

martes, 12 de marzo de 2013

Antas-dolmenes da Serra do Suído. A Lama

Antas-dolmenes da Serra do Suído. A Lama

Estamos diante de dúas atípicas mámoas con restos das súas correspondentes antas ubicadas nas altas e montesías terras da Serra do Suído.

Pódese chegar seguindo a antiga ruta PR-G25 Foxo do Lobo, de 11,7 quilómetros. Para chegar ao inicio da rota hai que partir do lugar de Xesta, no concello pontevedrés de A Lama. Unha vez no inicio (Ermida dos Prados) hai que andar uns oitocentos metros ata A Grifa e, despois duns dous quilómetros e cen metros, chégase á primeira mámoa. A segunda atópase a uns trescentos metros da primeira.





Primeira mámoa da ruta Foxo do Lobo


Trátase de dúas tan espectaculares como curiosas mámoas que, segundo as fotografías, conservan gran parte dos esteos da estrutura arquitectónica megalítica. O espectacular radica en que entre os restos da masa turmular, entrevense varios dos esteos das súas cámaras; o curioso é que forman parte dun novedoso grupo de antas ou mámoas que rachan coa imaxe que vimos amosando das antas galegas. 

Si o normal é contemplar  as mámoas co seu sempiterno funil de violación, feito polos tercos e incansables buscadores de tesouros, neste caso a imaxe preséntasenos ao revés: o que sobresae é o cume da estrutura tumular onde adoita aparecer o devandito funil. Por iso chámame poderosamente a atención que, nas dúas mámoas da Serra do Suído, aparezan os esteos misturados coa masa tumular que se vai esmorecendo pouco a pouco debido á acción erosiva. 

Lamentablemente as fotografías non me permiten seguir afondando na análise, posto que o detalle non me deixa contemplar a perspectiva.



Vista da primeira anta da ruta Foxo do Lobo



Vista da segunda anta da ruta Foxo do Lobo



Información da ruta e fotografías extraidas do blogue sudandobotas.blogspot.com

viernes, 8 de marzo de 2013

Antas-dolmenes Necrópole Serra da Grova

Antas-dolmenes dunha necrópole na Serra da Grova

Nas altas chairas da Serra da Grova, ao sul da provincia de Pontevedra, atópase esta pequena necrópole megalítica composta de tres mámoas. Non coñezo a súa denominación nin a ubicación exacta; o único que podo facer é sinalar e proporcionar a direción do blogue onde as atopei, para ter unha referencia  que permita empezar a investigar: masquepetroglifos.bogspot.

Pois ben, nistas altas terras chairas emprázanse estas tres mámoas que posúen algún resto significativo da súa estrutura monumental.

A primeira mámoa atópase moi destruida debido á afanosa busca dos sempiternos buscadores de tesouros. Aínda así está a conservar algúns poucos restos dos esteos da cámara megalítica.




Vista xeral e funil de violación da primeira mámoa.


A segunda mámoa atópase mellor conservada e sobresae ao redor dun metro. O mais interesente, segundo as fotografías, é que conserva boa parte da coiraza pétrea á vista, así como algún outro esteo moi removido que formaría parte da súa estrutura arquitectónica.




Vista da coiraza e panorámica da segunda mámoa.


Pero a mámoa mais interesante deste conxunto atópase a uns trescentos metros da primeira, á dereita da estrada que leva de Baiona a Burgueira. Amosa, como as outras dúas, un bo funil de violación aínda que está a conservar varios dos esteos da cámara na súa posición orixinal. Un deles, que posiblemente sexa oda cabeceira, amosa tres cazoliñas moi ben traballadas, alineadas en posición horizontal ao longo do esteo.





Esteos imbricados e detalle das cazoliñas




Información e fotografías extraidas do bloque masquepetroglifos
Fotografías de Gustavo Pascual Hermida


Outros restos megalíticos noutras zonas da Serra da Grova:


Pedrafita-menhir A Pedra do Acordo. O Rosal-Baiona

Pedrafita-menhir A Pedra do Acordo. O Rosal-Baiona

Atópase nun lugar indetermindado das estribacións -polo sul- da Serra da Groba, impoñente macizo montesío do sul da provincia de Pontevedra.

Atopei esta única imaxe na pax. web amigosdelciclismo.com do ano 1998, polo que o único que podo dicir deste posible elemento megalítico é o que se pode deducir a través da fotografía.

Na devandita paxina web infórmase de que se trata dun marco divisorio e que se ubica nun cruzamento. Non especifica si divide parroquias ou concellos nin si está no contexto dunha necrópole megalítica.



Fotografía de Juan M. Villa


Sexa como sexa, trátase dunha gran pedra fincada no chan que mide mais dun metro de altura. A forma é rectangular e parece que está moi ben labrada e incluso pulida. A parte da esquerda é lixeiramente cóncava, e a da dereita é mais crebada e un pouco convexa. Na cima, unha parte é recta e a outra é un curuto que sobresae. Por último, se nos fixamos ben, cara á media altura, semella que hai tres cazoliñas colocadas no senso vertical.



Fotografía de Juan M. Villa


O evocador topónimo "Pedra do Acordo" repítese por ista bisbarra e lévanos á consideración de lugar de encontro, de solución de problemas e agravios..., en definitiva de acordos.

jueves, 7 de marzo de 2013

A Pedra do Acordo. Baiona-Oia

Pedrafia-menhir A Pedra do Acordo. Baiona, Oia

Na páx. web www.galiciamaxica.eu, atopei unha pequena reseña ou artigo-reflexión ao redor dunha estrutura pétrea tan intrigante como misteriosa. É dificultosa a súa adscrición tanto tipolóxica como crono-cultural. Sen embargo paréceme un elemento de singular importancia no acervo do noso patrimonio etnográfico ou incluso cultural. Aínda que non podo -nin pretendo- a súa adscrición ao meglitismo, si que podo catalogalo como un elemento atípico que, pola contra, participa nas tradición lexendarias e etnográficas propias da nosa terra e vencelladas con elementos megalíticos, a saber, marco de término, lugar de encontro...




Atópase na Serra da Groba, nun outeiro a unha altitude duns trescentos metros e serve de marco de término entre os concellos de Baiona e Oia. O autor do artigo conta que a fronteira entre os dous concellos márcase con pequenos moxóns aínda visibles (moitos deles, ao seu xuizo, marcos reaproveitados máis antigos), en toda a súa lonxitude, excepto neste lugar, onde a liña recta imaxinaria que separa os dous concellos desvíase abruptamente  adentrándose no concello de Oia. Efectivamente, si ata ese lugar a liña era recta, rachase neste lugar e logo segue outra vez rectilínea.




Trátase dunha rara estrutura rectangular feita de pedras moi toscamente talladas que, debido á súa irregularidade, non parecen que fosen a base dunha cabana. Tamén aparecen dúas pedrafitas que non acadan un metro de altura. 

É probable que estas pedrafitas fosen un lugar de reunión onde se xuntaban os parroquianos para chegar a algún tipo de acordo. Tanto en Galicia coma no norte de Portugal, existen emprazamentos con esa denominación pero de distintas características formais.




Parece ser que as "pedras do acordo" eran importantes instalacións de sabiduría popular, unha especie de tribunal formado polos individuos mais vellos do lugar, adicados a solucionar todo tipo de conflitos.

No Monte Aloia ou no Monte Tetón existen enclaves con esta espléndida denominación.



Tanto a información como as fotografía foron extraidas da páx. web www.galiciamaxica.es

Mámoa-dolmen dos Cotareles. Gondomar

Mámoa-dolmen dos Cotareles, Gondomar

Atópase no Chan do Cereixo ao que se pode chegar seguindo unha pista de terra que se inicia nunha caseta ubicada no chan que divide ambas as dúas vertentes da serra. 

Aínda que a mámoa foi cortada por un camiño, todavía se poden contemplar dous esteos da máis dun metro de longo tirados no centro do funil de violación.



Fotografía e documentación extraida da páx. web www.megalitos.es


Anta-dolmen de Malvas. Tui

Anta-dolmen de Malvas. Tui

Atópase na parroquia de Malvas, pertencente ao Concello de Tui. Trátase duns poucos restos arquitectónicos meglaíticos que se atopan no centro dunha mámoa de pequeno tamaño. Nun lugar absolutamente cuberto de eucaliptos, no interior dunha mámoa de pequeno tamaño. E único esteo que se conserva está rodeado de outras moitas pequenas pedras que probablemente formen parte ben da coiraza pétrea, ben dos calzos dos esteos que conformaban a cámara.



Estela-menhir das Rozas. Campo Lameiro

Estela-menhir das Rozas. Campo Lameiro

Pedrafita atopada durante as escavacións realizadas na necrópole das Rozas en Campo Lameiro, hoxe custodiada na Universidade de Santiago de Compostela.

Forma parte das pequenas pedrafitas atopadas en Galicia e que adoitan definirse como estelas-menhires.

Pódese considerar a xeito de hipótese que as estelas-menires como precursoras das estatuas dos templos históricos -toscas pedras con apariencia humana-, ou ben como indicadores da tumba, posto que se atopan xeralmente preto das necrópoles megalíticas.


Debuxo de Ramón Boga Moscoso