Pedrafita-menhir do Chan do Marco. A Franqueira-A Cañiza-As Neves

Pedrafita-menhir do Chan do Marco. A Franqueira-A Cañiza-As Neves

Atópase na serra do Paradanta, no límite entre os concellos de A Cañiza e das Neves. Trátase dun marco que, á parte de dar nome a esta chaira, ten propiedades milagreiras relacionadas cos ritos de fecundidade, sobre todo coas rogativas da choiva ou do sol.

Forma un conxunto de dous esteos que están marcados con cruces de diversos tamaños. Unha é máis pequena e está deitada no chan coa cara na que hai gravada unha cruz mirando cara arriba. A súa forma é piramidal. A outra pedra atópase chantada verticalmente enriba da outra e en tres das súas caras amosa unha cruz gravada. Tamén ten forma piramidal. Segundo Fernández de la Cigoña, a posición facía que cadrasen as cruces da pedra dabaixo coa da pedra erqueita, feito absolutamente necesario se se precisaba o bo tempo. 

Fotografías de Fernández de la Cigoña. Ver bibl.

A pedra que está de pé, atópase na banda de Franqueira, pero cando necesitan que haxa choiva lévana a un regato que se atopa na parroquia de Batalláns, concello de As Neves.

Estanislao Fernández de la Cigoña e Núñez: "O poder das pedras. O mito da fecundación en Galicia" AGCE e IGEM. Mos 2003.

Pedrafitas-menhires da Porteliña de Tomonde. Cerdedo, Pontevedra

Pedrafitas-menhires da Porteliña de Tomonde. Cerdedo

Son coñecidos tamén co nome de "Os Santiños de Tomonde" e trátase de dous curiosos e raros menhires de dificil encadre dentro da tipoloxía xeral das pedrafitas galegas. Si efectivamente se adscriben crono-culturalmente ao megalitismo, estaríamos diante dalgún dos casos máis raros de elementos megalíticos no ámbito europeo. Pódese dicir que son pedrafitas "vivas", en continuo movemento, cambio: poden alongar o seu tamaño en virtude das necesidades. Tamén hai que dicir que non se precisa o seu traslado para os ritos de fecundación.

Pedrafita de Tomonde femia. Fotografía de Fernández de la Cigoña, ver bibl.

Atópanse moi preto (a uns setecentos metros) da igrexa parroquial de Santa Mariña de Tomonde, nas ladeiras do Monte da Porteliña. O seu lugar de ubicación é unha gran laxe de forma case circular e moi lisa.

Da parella de pedrafitas, unha é considerada a femia e outro o macho, condición absolutamente necesaria para que o rito sexa efectivo. O macho ten forma de cilindro e mide case dous metros, e componse por moitas pedras colocadas unhas enriba das outras. A femia non é tan alta e amosa figura xeral de cono: a súa altura é de un metro e corenta centímetros. Sen embargo hai que dicir que as medidas son variables, posto que unhas veces engádenselle pedras e outras sácanse en función das necesidades de auga ou de sol. 

Á parte de ser indespensables nas rogativas de choiva ou sol, os santiños tamén teñen a propiedade de evitar as chispas ou os raios...

Os Santiños de Tomonde, femia e macho. Fotografía de Fernández de la Cigoña, ver bibl.

Estanislao Fernández de la Cigoña e Núñez: "O poder das pedras. O mito da fecundación en Galicia" AGCE e IGEM. Mos 2003.

Pedrafita-menhir do Marco da Pena Longa. Sober

Pedrafita-menhir do Marco da Pena Longa. Sober.

A pedrafita do Marco da Pena Longa foi o marco de termo que delimitaba as parroquias de Canaval, Neiras, Refoxo e Mañente, no concello de Pantón.

Descubriuse cando se realizaban as obras dun paso da vía férrea e foi inmediatamente trasladada ao Museo Provincial de Lugo para a súa conservación.

Fotografía proporcionada por Xabier Moure Salgado en maio de 2014.

Trátase dunha poderosa pedrafita que acada unha altura aproximada dun metro e setenta e seis centímetros. Amosa unha apariencia de formas achanzadas e redondeadas como se fose pulida, con varias cazoliñas alineadas. Tamén amosa diversos sucos e o que se pode denominar "círculo prepucial" que coroa o elemento e que lle da unha certa impronta fálica. O que podemos dicir desde aquí é que desde logo é un claro rebaixe ou escotadura artificial.

Segundo os veciños este era o marco divisorio dos señoríos das casas dos Andrade e dos Tor.

Fotografías: coladovento.blogspot.com.es

Pedrafita-menhir de Toalde. Santiago de Louredo. O Sabiñao

Pedrafita-menhir de Toalde. Santiago de Louredo

Nas brumosas terras do Saviñao, á beira dunh cierre, nunha propiedade privada (Angelito, o canteiro da pedra) atópase ergueita esta singular pedra que ben podería pasar a engrosar o xa elevado número das pedrafitas galegas. Aínda así, non podo testemuñar desde aquí a súa adscrición crono-cultural, e dubido que se poda facer algún día.

Atópase, dicía, ubicada a carón da estrada que leva a Buxán e mide ao redor de tres metros de altura e nas súas caras non se aprecian a simple vista restos algúns de gravuras.

Fotografía de Xabier Moure en o noso patrimonio, blog

Máis información:

http://amaxiadosavinhaoegaliza.blogspot.com

Pedrafita-menhir do Marco. Camposancos-A Guarda

Pedrafita-menhir do Marco. Camposancos-A Guarda

Tamén é coñecida como pedrafita da Picota ou pedra do Abellón. Fai e fixo de marco de termo entre as parroquias de A Guarda e Camposancos. Aínda que hoxe non está no seu lugar orixinal -foi trasladada uns metros- sabemos que á súa beira transitaba o vello Camiño Real, camiño costeiro, camiño do mar... mesmo ao pé do impoñente Castro de Santa Trega. 

O nome da Picota ten que ver co axustizamento de reos, cuxas cabezas quedaban penduradas no marco.

A pedrafita aparece moi erosionada, precisamente debido aos fortes ventos marinos que a acompañan continuamente. Debido a esto case xa non se aprecian as moitas cazoliñas que cubrían a súa faciana. Aínda que antiguamente foi moito máis alta, na actualidade acada máis de dous metros.

Fotografía e información proporcionada por Alberte Alonso Fernández

Pedrafita-menhir de Padriñán. Sanxenxo

Pedrafita-menhir de Padriñán. Sanxenxo

Tamén se coñece co nome de Pedra do Santo ou Pedra de San Xinés. Como lles ocurre a tantas outras posibles pedrafitas galegas, fai de marco de termo entre as parroquias de Padriñán e Sanxenxo.

Atópase nun xardín e ao acometer deversas obras, respectaron o seu lugar de orixe, caso raro onde os haxa. Amosa na superficie diversas gravuras así como cazoliñas, ferraduras e algún cruciforme. Acada unha altura de ao redor dun metro. Segundo Alberte Alonso esta pequena pedrafita está relacionada con cultos á fertilidade.

Fotografía de Rafael Quintía, blog: a sombra de bouza panda

Fotografía de Xabier Moure, o noso patrimonio

Pedrafita-menhir do Monte Lourado. Marcón

Pedrafita-menhir do Monte Lourado. Marcón

Atópase entre as parroquias de A Canicouva, Marcón e Ponte Sampaio.

Extraña pedrafita cun lado cóncavo e outro convexo, non parece moi grande. A sección na planta semella triangular. Segundo Alberte Alonso esta pedrafita debe ser considerada como das do tipo de observación astronómica.

Fotografía Alberte Alonso, en Xabier Moure, onosopatrimonio.

Fotografía de Rafael Quintía en a sombra de bouza panda.

Pedrafita-menhir Chan de Parafita. Marcón, Pontevedra

Pedrafita-menhir Chan de Parafita. Marcón

Atópase no alto do Monte da Facha. Aínda que non podo dicir moito máis deste en apariencia bonita pedrafita, podo colexir que se trata dun elemento con sección rectangular e forma tamén xeral rectangular. Semella que se erixe nun pequeno outeiro e a base está calzada cunha morea de pequenas pedras.

Segundo información recollida de Xabier Moure, Martiño Sarmiento recolleu diversas lendas como a que conta que neste lugar realizábanse diversas xuntanzas ou reunións, aínda que non sabemos quenes nin para que.

Fotografía de Rafael Quintía do blog a sombra de bouza panda.

Pedrafita-menhir de Cerpozóns

Pedrafita-menhir de Cerpozóns

Atópase ergueita no xardín dunha propiedade privada, posto que foi reaproveitada e reubicada por un canteiro que esculpiu nunha das caras un busto. Na outra cara, que non foi "tocada" polo devandito canteiro, aparece gravada unha gran serpe que ocupa toda a superficie. Trátase sen dúbida dunha gravura prehistórica.

Fotografías realizadas por Carlos Solla.

Tanto a breve información como as fotografía foron extraídas do blog onosopatrimonio de Xabier Moure

Pedrafita-menhir do Monte das Croas. Birrete-Salcedo

Pedrafita-menhir do Monte das Croas. Birrete-Salcedo

Espectacular pedrafita descuberta polo investigador Alberte Alonso. Alberte catalogou a pedrafita e puxo en coñecemento de Patrimonio o perigo en que se atopaba para que as autoridades competentes solucionasen o seu abandono. Despois de moitos anos lamentablemente a pedrafita segue a estar nas mesmas condicións.

Tampouco sabemos moito máis desta pedrafita que das que a precederon. Só podemos intuir que talvez fose un marco de termo con sección cadrangular con algunha das súas caras moi plana e coroa redondeada.

Fotografía de Alberte Alonso Fernández, do blog onosopatrimonio de Xabier Moure

Pedrafita-menhir da Pedra da Moa. Pontecaldelas

Pedrafita-menhir da Pedra da Moa. Pontecaldelas

Espectacular pedrafita extraída do blog de Xabier Moure onosopatrimonio. Lamentablemente só podemos dicir desta gran pedra que foi descuberta polo ubícuo Alberte Alonso. Atópase lixeiramente ladeada, ten forma cilíndrica en apariencia coa coroa redondeada e na cara que se pode observar na fotografía aparecen unha letras así como unha gran cruz, sen dúbida elementos moi modernos.

Fotografía de Alberte Alonso Fernández, do blog onosopatrimonio

Pedrafita-menhir dos Marcos ou da Grifa. A Lama

Pedrafita-menhir dos Marcos ou da Grifa. A Lama

Trátase dunha tremenda pedrafita moi ben traballada, de sección cadrangular polo que se pode ver na fotografía. Algunha das caras é plana e a coroa moi redondeada.

Ata que non poda ir a visitala só podo dicir o que me comunicou Alberte Alonso, o seu descubridor, a saber, que case con toda seguridade trátase dunha pedrafita adscrita á tipoloxía de observación astronómica.

Fotografía de Alberte A. Fernández

Pedrafita-menhir do Campo do Marco. Cuíña-Ouireza

Pedrafita-menhir do Campo do Marco

Trátase dun marco demarcatorio ou de temo que separa os concellos de Cerdedo e Campo Lameiro. Lamentamos no poder dicir nada máis desta preciosa pedrafita, salvo as indicacións de Alberte Alonso sinalando que se pode considerar das pedrafitas tipolóxicamente adscritas ás de observatorios astronómicos. Ten forma alombada por unha das caras e a sección parece cadrangular: A cara convexa aparece moi pulida e a cóncava está menos traballada.

Fotografía de Alberte Alonso Fernández

Blog: onosopatrimonio de Xabier Moure

Pedrafita-menhir do Marco Padrón. Melón-A Cañiza, Ourense

Pedrafita-menhir do Marco Padrón. Melón-A Cañiza

O seu uso actual é o de marco de termo non só entre os concellos de Melón e a Cañiza, senón tamén entre as provincias de Ourense e Pontevedra.

Fotografía de Alberte A. Fernández

Descubriuna o ilustre pedrafiteiro Alberte Alonso Fernández do que tomei estas poucas notas: atópase en moi bon estado de conservación e na coroa amosa unhas concavidades que posiblemente cumplisen a misión de observación astronómica. Xa sabemos que esta é unha das características salientables para decidir a adscrición dunha pedrafita á súa misión astronómica. Ubícase á beira dun camiño e acada unha altura aproximada máxima dun metro e sesenta centímetros. Nunha das súas caras aparece gravada unha cruz, característica propia do seu novo uso como marco de termo.

Pedrafita-menhir do Couso. Esgos-Maceda, Ourense

Pedrafita-menhir do Couso. Esgos-Maceda

Atópase ubicada no Alto do Couso, a uns setecentos metros de altitude, con dirección ao lugar de As Lamas.

Fotografía de José A. Gavilanes

Como outras moitas posibles pedrafitas, está a cumplir a función de marco de termo entre varios concellos, neste caso entre o de Esgos e o de Maceda. Presenta varias cazoliñas hemiesféricas e un rebaixe ou acanaladura na parte superior que, como xa sabemos, segundo Alberte Alonso, é un indicio probable da súa primitiva función astronómica. Hai que dicir, para concluir, que é probable que xa non estea na súa posición orixinal.

Fotografía de José A. Gavilanes

http://onosopatrimonio.blogspot.com 
http://patrimoniogalego.net/

Pedrafita-menhir do Marco Vello. Noqueira de Ramuín, Parada do Sil e Xunqueira de Espadañedo

Pedrafita-menhir do Marco Vello

Actualmente atópase ubicado como fito delimitador ou "marco de termo" entre os concellos de Nogueira de Ramuín, Parada do Sil e Xunqueira de Espadañedo.

Fotografía de José A. Gavilanes

Segundo Antonio G. Rodicio (recollido de Xabier Moure) é probable que en principio sinalase os límites dos coutos xurisdicionais dos mosteiros de Santo Estevo de Ribas de Sil, Santa María de Xunqueira de Ambía e San Pedro de Rocal, de xeito que tamén, probablemente, se tratase do "Cautum Sancti Stephani de Pedrafita" ao que alude o Privilexio do rei Afonso VII no ano 1153, como fito delimitador do Couto de Rocas.

Fotografía de José A. Gavilanes

Trátase dun gran esteo de sección case cadrangular que mide ao redor dun metro e medio de altura e amosa tres cruces gravadas, típicas dos marcos de termo.

BIBLIOGRAFÍA

García Rodicio, A.: "Vía romana de Astorga a Orense por el Castro Litoria", Baletín Auriense, nº XXV. 1997

http://onosopatrimonio.blogspot.com

http://riberasagrada.blogspot.com
http://patrimoniogalego.net/

Pedrafita-menhir do Marco Novo. Nogueira de Ramuín, Xunqueira de Espadañedo e Esgos

Pedrafita-menhir do Marco Novo

Esta fermosa pedrafita atópase facendo de impertérrito marco de termo entre os concellos ourensás de Nogueira de Ramuín, Xunqueira de Espadañedo e Esgos. Posiblemente fose reaproveitada ou reutilizada na Idade Media para esta nova función, como parecen testemuñar as doce cruces gravadas por todas a súa superficie.

Parece ser que á súa beira transitaba o vía romana ou "verea" que unía Ourense, co Castro de Litoira e Astorga.

Fotografía de José A. Gavilanes

Na coroa da pedrafita hai unha marca, unha especie de rego e contán na bisbarra que foi feito polo cabalo de Santiago ao saltar desde o Marco Vello que se atopa a máis dun quilómetro de distancia.

Fotografía de José Antonio Gavilanes

BIBLIOGRAFÍA

García Rodicio, A.: "Vía romana de Astorga a Orense por el Castro Litoria", Baletín Auriense, nº XXV. 1997

http://onosopatrimonio.blogspot.com

http://riberasagrada.blogspot.com
http://patrimoniogalego.net/

Pedrafitas-menhires da Touza e do Touzo. Serra de Faro de Avión

Pedrafitas-menhires da Touza e do Touzo. Serra do Faro de Avión, Ourense

Para chegar. Hai que ir en dirección á ermida da Virxe da Xestora, séguse polo lateral da devandita ermida ata chegar ao marco da Portela de Pao, que aparece sinalado cunha cruz á beira dunha cancela. Desde a ermida ata o marco hai que ir andando. Estamos a uns 1000 ms de altitude no límite dos concellos do Covelo (Pontevedra) e Melón, Carballeda de Avia e Avión (Ourense). Á esquerda da Portela de Pao hai unha antena: a pedrafita de A Touza ubícase a uns trescentos metros ao oeste da antena; a pedrafita do Touzo atópase á dereita, despois de atravesr a Portela de Pao.

Pedrafita da Touza. Fotografía de Estanislao Fdz. de la Cigoña. Ver biblio.

Segundo De La Cigoña (de onde extraín os datos máis importantes) ambas as dúas pedrafitas eran nun principio unha soa pedra cada unha: o Touzo posuía forma fálica e a Touza describía formas máis sólidas. Para este autor, as pedrafitas son o símbolo por antonomasia da fecundación -eu diría que só para determinados casos- neste caso dos campos, da agricultura: a vida volve a nacer despois da chuvia, da "exaculación". Polo tanto, o elemento masculino debe estar erecto. Sen embargo, si chove de máis, as colleitas pódense perder, por iso é necesario retirar a pedrafita e deitala no chan. Estamos por iso diante dun curioso e extrano caso de pedrafitas "móviles".

Pedrafita da Touza. Fotografía de Estanislao Fdz. de la Cigoña. Ver biblio.

Xa estamos en disposición de colexir que o Touzo é unha pedrafita "macho" e A Touza é femia, ambas as dúas imprescindibles para que as rogativas teñan éxito, ambas as dúas imprescindibles para atraer a choiva ou afastala.

A pedrafita da Touza confórmase perante catro grandes pedras que, montadas unhas sobre outras, acadaría unha altura aproximada dun metro e corenta centímetros. O perímetro na base é de dous metros e trinta e seis centímetros.

A pedrafita de O Touzo atópase a case un quilómetro cara ao sueste da anterior. Confórmase mediante tres anacos. Si se montana estas tres pedras, acadaría unha altura dun metro e dez centímetros aproximadamente e un metro e coranta e cinco centímetros na base.

BIBLIOGRAFÍA

Estanislao Fernández de la Cigoña e Núñez: "O poder das pedras. O mito da fecundación en Galicia" AGCE e IGEM. Mos 2003.

Cista de A Forxa. Vilariño de Touzas, Riós

Cista de A Forxa. Vilariño de Touzas

Trátase dunha pequena cista escavada arqueolóxicamente por Fidel Méndez Fernández no ano 1995. Pódese considerar como un exemplo paradigmático de sepultura da Idade do Bronce Inicial en Galicia.

Atopábase, como dicía antes, na parrqouia de Vilariño de Touzas, pertencente ao Concello de Riós en Ourense, a uns oitocentos metros de altitude nunha zona bastante chan.

Fotografía de Ramón Boga Moscoso, 1995

Adoptaba unha forma rectangular orientada do Leste ao Oeste e estaba conformada mediante catro lousas de pizarra. Tamén estaba cuberta por dúas laxes de pizarra, polo menos. Foi atopada polo dono da leira mentres realizaba labouras agrícolas.

As medidas acadaban o metro e medio no eixe leste-oeste, noventa centímetros no eixe norte-sul e tiña sesenta centímetros de profundidade. Atopásase constrtuida sobre un foso escavado directamente no sustrato mineral.

Fotografía de Ramón Boga Moscoso, 1995

No interior había varios anacos de cerámica de perfil troncocónico. Noutros catro recipentes cerámicos apareceu bastante materia orgánica carbonizada, de xeito que puido ser datada con bastante precisión. Tamén se analizaron os restos doutros dos dous recipentes e os restos son intepretados como cervexa.

MÉNDEZ FERNÁNDEZ, F.  "Informe valorativo sobre la excavación en la Cista de A Forxa. Santiago de Compostela. Xunta de Galicia, inédito.

PRIETO MARTÍNEZ, M.P et al "Dos enterramientos de la Edad del Bronce de la provincia de Ourense. Congresso Transfoiteriço de Arqueologia. Un Património sem Fronteiras". Actas del Congreso.

Pedrafita-menhir de Santa María de Mezonzo. Vilasantar

Pedrafita-menhir de Santa María de Mezonzo

No Concello de Vilasantar, a un lado da prodixiosa igrexa románica de Santa María, á beira duns alpendres, eríxese esta pedrafita, solitaria e descoñecida. Ante a magnificencia da igrexa monacal, efectivamente, a pedra fincada pasa absolutamente desapercibida.

Trátase dunha pedra chantada con forma troncocónica cun pequeno rebaixe cara ao cumio, o que lle confire un lixeiro aspecto fálico. Sobresae máis dun metro e medio e, aínda que non está pulida, parece evidente que foi labrada pola man do home.

 

Lugar de cruzamento de vieiros se cadra prehistóricos, a pedrafita atópase perfectamente chantada ao norte da igrexa de Santa María, lugar umbrío, lugar dos difuntos, dos cemiterios. Aínda hoxe aséntase o cemiterio parroquial á beira, como recordando e testemuñando que ese é o seu lugar. A posible pedrafita parece sinalar o límite entre vivos e mortos, o límite de dous mundos absolutamente separados.

Estamos diante dun exemplo de cristianización, doutro dos moitos exemplos que xalonan a xeografía mítica galega? Foi este lugar unha necrópole megalítica ou algún tipo de santuario reutilizado polo cristianismo? É esta pedrafita o derradeiro testemuño dun lugar máxico? Estaba ese culto  atávico, tan arraigado que se senteu a necesidade de chantar un poderoso mosteiro neste remoto lugar? En definitiva, é esta unha pedrafita?

Preguntas, preguntas e máis preguntas...