ANTA-DOLMEN DA PEDRA EMBARRADA. Coristanco
"Y en el sendero boscoso que seguían, Adamsberg escuchaba al feliz guardaespaldas repetir en voz baja:
-Hay que ver lo que da de sí un dolmen."
FRED VARGAS: "Sobre la losa". Ed. Siruela, 2023
Cantas veces non oiría eu a mesma afirmación que a do gardaespaldas de Adamsberg, ou outras moitas semellantes; cantas veces oín que eso non son mais que pedras mal amañadas; cantas veces me dixeron que eso son "catro pedras"; cantas veces escoitei esas palabras, pero nun senso pexorativo e de incomprensión... E non obstante, cantas veces me dixeron "moito dan de sí esas pedras!".
 |
Debuxo de Moncho Boga, novembro de 2023 |
A anta da Pedra Embarrada (estas para min unhas novas "catro pedras") atópase na espesura do bosque entre floresta varia, nunha fraga que mestura eucaliptos, pinos e carballos..., despois de deixar atrás unha estrada asfaltada e unha fermosa corredoira, chea de pozas e carreiros laterais para evitar a inevitable lama que incide no camiñar de xeito inoportuno: nun día precioso con choiva a esgalla, no que te acordas dos innumerables nomes que ten a choiva en Galicia, na que o vento e as treboadas nos acompañaron durante case todo o día, chegamos a este recóndito lugar naquel fermoso día, chuvioso e frío, intempestivo.
Alí estabamos pois, Fidel e mais eu, un precioso xoves de inverno que facía honra ao nome da estación e ao do dolmen; día estupendo, en fin, que non fixo mais que animarnos a proseguir coa excursión megalítica, coa incursión onde iamos escudriñar o mais profundo da alma galega, a esencia do que somos, a fonda raigame que pode dilucidar as grandes preguntas da existencia, a esencia, a sustancia, o que é e non pode non ser... No misterioso silencio desas sabias pedras atópase, terco e inexcrutable, o sentido da vida, da nosa vida. E si non é así, polo menos estamos diante dunhas extraordinarias e asombrosas pegadas da nosa historia, que non é pouco.
 |
Foto Moncho Boga, novembro 2023 |
Alí, como dicía antes, no medio da espesura, acodillada nun muro de mampostería que fai de separación entre dúas parcelas, contemplamos este para min inédito espécimen do megalitismo galego. O lugar de asento-ubicación é unha penechaira, e forma parte dunha necrópole que consta de once mámoas, denominada Necrópole de Chan das Embarradas. Desas once mámoas, catro danse por desaparecidas e, do resto, a que se sinala co número 1, parece ser que está a conservar dous esteos da cámara. E, a uns 20 ou 30 metros da Pedra Embarrada, oculta entre a mesma arboreda, podemos vislumbrar a estrutura hemiesférica doutra mámoa que non está a conservar ningún esteo á vista.
 |
Foto Moncho Boga, novembro de 2023 |
Parte da estrutura arquitectónica atópase inserida no muro de separación entre as dúas fincas: sabia e intelixente maneira de aproveitar os esteos sen o esforzo de esnaquizalos ou de movelos do sitio, en apariencia. Antes de continuar apetéceme indicar que o lugar de emprazamento é o límite entre os lugares de Bieites de Abaixo e Figueiras, un significativo topónimo este último no eido megalítico.
Pola súa situación en Terra de Bergantiños e pola singularidade das gravuras que está a conservar, así como pola aparente boa conservación da cámara, decidiuse que este espléndido exemplar dolménico debería ser catalogado como Ben de Interese Cultural. Sendo así as cousas, o 21 de xaneiro de 2021 a Dirección Xeral de Patrimonio Cultural autorizou ao Concello de Coristanco a realizar a prospección e delimitación dos elementos patrimoniais do Chao da Embarrada, de xeito que o dolmen da Pedra Embarrada constituiu a mámoa número 11 que se identifica na necrópole do mesmo nome otorgándoselle o código GA15029076.
 |
Foto Moncho Boga, novembro de 2023 |
Hoxe en día, cando semella que van por bo camiño os traballos para por en marcha o Parque do Megalitismo da Costa da Morte (do que formará parte esta anta), a última nova aparecida en La Voz de Galicia, en outubro de 2023, informaba da colaboura entre o Concello de Coristanco e a Deputación de A Coruña coa intención de talar os eucaliptos da contorna da anta así como a sinalización para facilitar o acceso dos visitantes.
 |
Foto Moncho Boga, novembro de 2023 |
A Anta-dolmen da Pedra Embarrada insírese nunha mámoa en apariencia de tipo medio e describe unha planta poligonal con corredor de entrada desenvolvido e orientado ao sueste, diferenciado tanto na planta como probablemente no alzado, como adoita ser habitual. O conxunto atópase bastante alterado e conserva sete chantos (poderían ser oito) así como a pedra cobertora desprazada enriba dos chantos e partida pola metade. A lonxitude máxima da cámara en planta acada no eixo N-S os 3,60 metros. A medida total, engadindo a cámara e o corredor, non sobrepasa os 6 metros.
Aínda que, como dicía mais enriba, o conxunto está bastante alterado debido a agresións antigas e á acción antrópica e forestal, non amosa, sen embargo, unha situación de extrema gravidade ou precariedade que afecte á súa estabilidade, a curto prazo. O estado de conservación considérase que, dadas as circunstancias, é bastante aceptable, non diferente ao de moreas de cámaras galegas en semellantes condicións. Polo tanto, si dixera que está en pésimas condicións, tampouco me equivocaría moito.
 |
Foto Moncho Boga, novembro de 2023. Fidel Méndez ao fondo. |
Se cadra o que fai que este exemplar dolménico se poda individualizar é a conservación, nun dos esteos da cámara (o que talvez sexa a pedra cabeceira), de diversas gravuras prehistóricas. Esta lousa amosa unha composición completamente diferente á do resto dos chantos: as demais lousas son de esquisto; estoutra é de cor negra tipo gneis e aparece, na cara interna, toda ela gravada cunha xeira de motivos de non doada interpretación, por non dicir que imposible. Durante os traballos prospectivo-delimitadores constatouse que estes debuxos só se puideron gravar antes da colocación dos esteos, posto que están parcialmente ocultos pola lousa contigua, o que reforza o seu carácter ou adscrición ao neolítico. Ou doutro xeito, son contemporáneas á construcción do megálito. O esteo atópase fondamente enterrado e está esnaquizado pola parte superior.
 |
Foto de Fidel Méndez, novembro de 2023 |
As gravuras documentadas na cara interna desa lousa ocupan unha boa superficie da zona intermedia. Segundo a descrición formal, as gravuras están feitas a base de sucos de entre 2 e 3 cms de lonxitude e de entre 1 a 2 cms de profundidade. Aparecen motivos con forma de "U", o que parece indicar que se realizaron por abrasión, sen empregar material metálico algún.
 |
Foto Colectivo A Rula. La Voz de Galicia |
No conxunto destacan tres elementos abstractos subrectangulares e dous triangulos que hipotéticamente poderían representar figuras humanas, dun esquematismo extremo (tan extremo que ben poderían ser considerados simples triángulos). Estes motivos, posibles e moi hipotéticos antropomorfos, non teñen paralelo algún na arte megalítica occidental. En canto aos demais, son semellantes aos de Casa dos Mouros ou Dombate.
Pois si, amigos megaliteiros, hai que ver o que da de sí un dolmen!
En Sigrás, decembro de 2023.
Saúde!
PARA SABER MAIS:
DOG 44 do 4/03/2022
https://www.lavozdegalicia.es/noticia/carballo/coristanco/2022/03/04/xunta-incluye-dolmen-pedra-embarrada-catalogo-bic/00031646392875236711843.h
https://www.europapress.es/galicia/noticia-xunta-declara-bien-interes-cultural-dolmen-pedra-embarrada-coristanco-categoria-bien-inmueble-2022030411115
https://elpais.com/espana/galicia/2023-02-15/al-rescate-del-patrimonio-megalitico-galicia-expropia-fincas-privadas-con-dolmenes-y-menhires.html
https://www.lavozdegalicia.es/noticia/carballo/2021/04/15/dolmen-coristanques-chan-das-embarradas-grabados-dombate/0003_202104C15C3991.htm
https://www.quepasanacosta.gal/articulo/coristanco/coristanco-sumase-ao-parque-do-megalitismo-co-dolmen-chan-das-embarradas/20211129165944131972.html
