ANTA-DOLMEN DE GAGÁN OU XAXÁN. Santo Tomé de Piñeiro, Marín.

ANTA-DOLMEN DE GAGÁN OU XAXÁN

SENDA DAS MÁMOAS DE MARÍN XI

"Moviéndose en el espacio, los átomos eran originalmente unidades individuales, pero inevitablemente comenzaron a chocar entre sí, y en los casos en que sus formas eran tales que les permitían entrelazarse, comenzaron a formar grupos. El agua, el aire, el fuego y la tierra no son más que diferentes grupos de átomos inmutables."

Demócrito de Abdera

Debuxo versión de Moncho Boga, 2025.

E, lamentablemente, chego ao último elemento megalítico da Senda das mámoas de Marín..., sen embargo, sen dúbida voltarei por estas terras para reflexionar e amosar as outras antas sitas nos concellos de Vilaboa, Moraña, Bueu e Cangas. Non tardarei moito.

Pero antes de continuar, un pequeno excursus sobre os topónimos "Morrazo" e  "Gagán". "Morrazo" adoitase interpretar como un topónimo derivado da raíz prerromana "mor" ou "morr" que se refería a pedras ou a montes moi pedregosos. Por iso tamén se considera que a palabra galega "morea" (moitas cousas amontonadas) podería ter a mesma orixe como "cousas amontonadas con forma de montaña".  Pero tamén podería proceder la latino "Murratium" de xeito que significaría "muro": un enorme ou gran muro que se introduce no mar...

Con respecto ao topónimo "Gagán", é probable que proceda do latino "gagates", e dicir un marco no camiño, significado que cadra moi ben coa función delimitadora e/ou  marcaxes espaciais, das mámoas e das pedrafitas en todo o territorio galego.

Planta versión propia a partir de Acuña Piñeiro, 1994.

Chego á última espléndida anta: fantástico exemplar que non coñecía, pero que hoxe xa é como unha amiga mais dentro do amplo abano do megalitismo galego. E achégome á anta catalogada como Mámoa  da Chan de Xaxán. Debo aducir neste punto unha breve consideración sobre o topónimo Xaxán ou  Gagán: nunha ficha da páxina web de patrimoniogalego.com asinada por Franjopadín e adicada a esta mámoa, explica que se trata dun topónimo que estivo a sofrir unha deturpación debido a unha sobrecorrección de "ghaghan", que é a denominación traidiconal coa que a coñecen as xentes do Morrazo. Polo tanto deberíamos dicir Gagán.

Sección versión propia a partir de Acuña Piñeiro, 1994.

Nas datas en que a visitou Franjopadín, a mámoa estaba absolutamente cuberta de matoxeiras, polo que resultaba infrutuoso intentar a súa medición e determinar polo tanto as súas dimensións. Falamos do ano 2011.

 
Fotografía de Franjopadín, 2011, en patrimoniogalego.net

O emprazamento atópase nunha leve vagoada do regato Neibó, nunha suave pendente con dirección ao devandito rego. A masa forestal constituíase mediante unha repoboación de eucaliptos. A cámara megalítica ou anta atópase totalmente valeirada por dentro, saqueada, e a mámoa está lixeiramente remozada debido ás intensivas labouras forestais. 

Fotografía de megaliticia.blogspot.com

O túmulo acada grandes proporcións a saber, mais de trinta metros de diámetro e case os dous metros para a altura. Debido a esta enorme formación en canto ao volumen, a mámoa ten unha gran visibilidade, influindo taménm o seu asentamento nun dos socalcos do río.

Fotografía de megaliticia.blogspot.com

Dicía antes que a cámara megalítica atópase completamente valeirada por dentro: por iso  pódese contemplar unha planta poligonal composta mediante cinco esteos e o inicio dun mais que probable corredor na área do leste.

Fotografía de megaliticia.blogspot.com

Segundo podemos deducir das fotografías, trátase dunha construción con certas particularidades que a singularizan dentro do horizonte megalítico galego. Tamén as informacións que fun recabando, non sin certa dificultade, falan das seguintes características: na zona do posible corredor, orientado ao leste, non aparece ningún esteo pero sí unha especie de masa tumular cun muro de mampostería. Por outro lado, na parte do oeste (cabeceira) acontece o mesmo, pero neste caso o cativo muro de mampostería descansa sobre unha laxe que apenas asoma e que podería ser un dos chantos da cámara por esa beira.

Fotografía de megaliticia.blogspot.com

Outra das características é a presenza de restos da coiraza pétrea por diversas zonas da mámoa. En definitiva e, para rematar, a área do oeste da cámara atópase bastante esnaquizada, entre outras cousas debido ao transo dunha pista forestal. 

Croquis extraído da Senda das mámoas de Marín.

Pois ben, lástima que rematou: só me queda retornar físicamente ao Morrazo e descubrir, en exclusivo directo, as antas desta increíble Senda que todavía non fun quen de visitar.

IMPRESCINDIBLE SI TE ACHEGAS A MARÍN

 

Si fixemos esta viaxe megalítica á Senda das Mámoas de Marín, é imprescindible visitar a Estación de Petróglifos de Mogor:  indispensable, non admite demora. 

Centro de Interpretación dos Petrófligos de Mogor.

Os Petróglifos de Mogor, á beira da primorosa praia de Mogor, contan hoxe cun Centro de Interpretación e con rampas que permiten a contemplación desa escritura prehistórica da rocha. Organizan, desde o Centro, visitas guiadas no verán tanto pola día como pola noite.

Concéntricos e labirinto. Fotografía galiciamaxica.eu

Non sei si é necesario dicir, a estas alturas, que Mogor e os seus petróglifos constitúen unha das estacións de arte rupestre máis importantes de Galicia e, sen dúbida, a mais importande do universo.

Vista nocturna do labirinto e dos concéntricos.
Fotografía gastroviajesruth.

Por iso débese visitar indiscutible e inexcusablemente esta apaixoante estación de petrógligos e o seu Centro de Interpretación. Moito se ten falado, estudado e analizado sobre a significación destes impresionantes petróglifos, pero no que semella que hai un certo consenso é na consideración do seu posible uso ritual que talvez engada algún tipo de vencellamento coa astronomía. E dicir, unha especie de calendario, posto que, a través dos seus aliñamentos e roteiros sinuosos, pódense distinguir os equinoccios e os solsticios, tan importantes para as sociedades de cazadores e recolectores do neolítico.

Outra vista dos petróglifos de Mogor.

Os motivos predominantes son os circulares, labirintos, espirais, cazoliñas, círculos concéntricos e un cervo.

Os petróglifos concéntranse en tres paneis ou estacións a saber, a Pedra do Campiño, a Pedra do Labirinto e a Pedra dos Mouros.

En Sigrás, nos días centrais de setembro de 2025.

Saúde, sorte e libros!!!

INTERESANTES ENLACES E BIBLIOGRAFÍA

https://patrimoniogalego.net/index.php/4713/2011/09/mamoa-de-chan-de-gagan/

https://www.wikiloc.com/outdoor-trails/dolmenes-lago-castineiras-11487131

https://megaliticia.blogspot.com/2024/07/Senda-mamoas-Marin.html

https://megaliticia.blogspot.com/2024/07/Senda-mamoas-Marin.html

https://arqueologia-patinho.blogspot.com/2008/07/chan-de-armada-desvela-sus-secretos.html

https://www.concellodemarin.es/pxom/

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/pontevedra/marin/2015/09/16/zarzas-asfixian-area-mamoa-chan-armada/0003_201509P16C8995.htm

https://historiaymitos.blogspot.com/2009/04/mamoas-bajo-asedio-en-o-morrazo.html

https://ahoradosmouros.blogspot.com/2012/01/duas-lousas-da-mamoa-do-chan-da-armada.html

F. Carrera Ramírez e R. Fábregas Valcarce: "Arte parietal megalítico en le Noroeste Penínsular". Tórculo Edicións, 2006.

SOBRINO LORENZO-RUZA, Ramón. “Prospecciones arqueológicas en Morrazo”. El Museo de Pontevedra. Pontevedra. 1956.

https://patrimoniogalego.net/index.php/4681/2011/09/mamoa-de-chan-da-armada-1/

https://megaliticia.blogspot.com/2024/07/Senda-mamoas-Marin.html

https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/ruta-das-mamoas-de-marin-219310977/photo-132766529

https://cousasdecarragal.blogspot.com/2025/03/marin-la-recomendada-ruta-das-mamoas.html

https://www.diariodepontevedra.es/articulo/o-morrazo/ruta-pasada-auga-estrear-senda-das-mamoas/202406162121471308969.html

https://www.diariodepontevedra.es/articulo/o-morrazo/nueva-senda-das-mamoas-marin-podra-realizarse-proximo-2-junio/202405011229341302690.html

https://www.carriola.es/index.php/noticias-de-marin-by-julio-santos/7174-el-concello-inaugura-el-proximo-domingo-la-ruta-das-mamoas-con-una-andaina-desde-el-lago-de-castineiras

https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/2024-roteiro-das-mamoas-de-marin-otonal-noviembre-desde-lago-castineiras-a-lagocheiras-192112111/photo-118661999

https://nl.wikiloc.com/routes-wandelen/ruta-das-mamoas-de-marin-circular-desde-lago-castineiras-jmc-mamoas-192531087

https://it.wikiloc.com/percorsi-escursionismo/vilaboa-lago-de-castineiras-y-rio-maior-204892555

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/pontevedra/marin/2008/03/15/arqueologos-reconstruiran-mamoa-chan-armada/0003_6653268.htm

https://pt.wikiloc.com/trilhas-trekking/ruta-das-mamoas-de-marin-circular-desde-lago-castineiras-jmc-mamoas-192531087

https://www.bing.com/images/search?view=detailV2&mediaurl=https%3A%2F%2Fwww.paxinasgalegas.es

https://arqui-2.blogspot.com/2014/07/breve-historia-de-los-laberintos.html

https://lugaresconhistoria.com/petroglifos-mogor

https://www.concellodemarin.es/

https://turismo.concellodemarin.es/index.php/es/cultura

https://www.galiciamaxica.eu/galicia/petroglifos-de-mogor/