viernes, 14 de noviembre de 2014

PEDRAFITA-MENHIR DE PARAÑOS. O Covelo.

PEDRAFITA-MENHIR DE PARAÑOS. O Covelo

A pouca información e a única fotografía desta fesmosísima pedrafita saiu do blogue de Xabier Moure, onosopatrimonio.

Temos diante de nós unha esbelta pedrafita de sección posiblemente ovalada, semella case cilíndrica, moi ben puída. Os extremos aparecen estupendamente  traballados, redondeados. Na parte superior, semella que hai gravada unha cruz a base de sucos paralelos.




Segundo as informacións obtidas, nas súas caras aparecen gravadas dúas cruces, do que se pode deducir o seu uso como marco de termo, probablemente. Moure, a partir das informacións de Jonathan Zúñiga, conta que a pedrafita foi atopada nos arredores da Igrexa de Paraños, cando se fixeron os traballos de pavimentación da aldea.

Hoxe en día atópase no Centro de Interpretación de Paraños, moi preto da igrexa parroquial. 

Non temos absolutamente ningún dato sobre as súas dimensións.


jueves, 23 de octubre de 2014

PEDRAFITA-MENHIR A LAPA DE VALDEHOME, Avión.

PEDRAFITA-MENHIR A LAPA DE VALDEHOME. Avión, Ourense.
  

Coa inestimable axuda de Alberte Alonso, que tamén indaga por aquí e por aló, chegou ás miñas mans a reseña dunha posible pedrafita na fecunda e xa entrañable Serra do Suido, polas agrestes e montesías terras que serpentean entra as provincias de Ourense e Pontevedra.
 



Polo que ensinan as fotografías, extraidas do blogue www.galiciamaxica.eu, semella que este probable cipo prehistórico se encarama nos principios dun pronunciado cambio de vertente, nunha zona onde parece ser que abondan os cursos de auga e onde o toxo medra florecente ao redor dos penedos graníticos que afloran inagotables. Efectivamente, esta zona coñécese co topónimo Chan do Valdohome, feito que fai referencia ao inmediato nacemento do río Valdohome.

Non sabemos si esta posible pedrafita fai de inefable e solitario indicador dunha necrópole megalítica..., pero, si ese fora o caso, estaríamos sen dúbida diante dun exemplar máis para engadir á xa abondosa nómina das pedrafitas galegas.




Atópase ubicada a uns oitocentos metros de altitude e é probable que se conserve porque fai de marco de termo entre os concellos de Fornelos e A Lama (Pontevedra) e Avión (Ourense). Polo tanto, probablemente sexa tamén un límite provincial.

Como curiosidade dicir que a pedrafita amosa ben visibles, unha cruz gravada en cada unha das súas catro caras, feito bastante común entre estes fitos demarcatorios.

Amosa forma xeral cadrangular na base e vaise estreitanto a medida que se eleva, tendo algunha das súas caras bastante regularizadas. Non sabemos nada das súas medidas. 

Segundo Alberte Alonso, que tampouco puido visitala de momento, esta pedrafita parece cumplir (desde a distancia que dá a fotografía) algunha das características que a farían pertencer ao grupo das de observación astronómica.



 

COORDENADAS
 
42°21'49.9"N 8°19'22.3"W

Fotografías e información básica extraida da web www.galiciamaxica.eu

viernes, 3 de octubre de 2014

OUTRO DOCUMENTO: Valle-Inclán visita a Anta de Axeitos

OUTRO DOCUMENTO: Valle-Inclán visita a Anta de Axeitos

Repasando as cousas de internet, curioseando polas súas miles de reviravoltas, pliegues, anfractuosidades e sinuosidades, atopei dúas novas moi interesantes, unha delas titulada "Barbanza. Diálogo de Valle en el Dolmen de Oleiros", firmada por Carlos García Bayón, e a outra titulada "Restan sombra al dolmen de Axeitos, en el que rugía Valle", nova firmada por Suso Souto.  Tempo despois,  a estas dúas novas, veuse sumar unha terceira, baixo o título, "Barbanza. Una tertulia en el dolmen de Axeitos".

Ademais das curiosas novas que se aportan nestas sucintas notas, o máis notable, para min, foi o descubrimento de dúas descoñecidas fotografías antigas que, a xeito de documento, amosan unha inédita vertente interpretativa de cara á visión que os nosos devanceiros máis ilustres, de branco e negro, tiñan ao redor das nosas maravillosas arcas de pedra.



 
Fotografía do xornal El Correo Gallego
    
Carlos García Bayón descubriu esta fotografía do feo, católico e sentimental Valle-Inclán, así como algún manuscrito no que se contan os acontecementos dunha tarde de paseo que o noso esperpéntico e universal excritor pasou cuns amigos admirando e elucubrando sobre a Anta de Axeitos.

Segundo Bayón, Vallé-Inclán era moi aficionado ás viaxes por Galicia e aos paseos polo Barbanza. Así, un día calquera, chegou ata a anta de Axeitos, de onde se conserva esta preciosa fotografía datada no ano 1923.

Parece ser que ese paseo foi contado por Gerardo Gasset (Señor da Torre das Xunqueiras, na Pobra), que é un dos presentes, e, ademais dalgunhas probables e fermosas anécdotas, Gasset relata, feito que xa sabemos, que nas cercanías había outras dúas pedras con gravuras de cervos e renos.


 
Fotografía de Carlos García Bayón
Nesta fotografía atópanse Victoriano García Martí, Ramón Fernández Gil, Valle Inclán e Ramón Gasset, que posan observando o monumento megalítico.



Un documento que reflexa unha realidade que xa se foi, pero que non se foi de todo: as pedras permanecen coa mesma estrutura; Valle-Inclán tamén permanece e permanecerá sempre a través das súas obras. Dous monumentos petrificados, unha auténtica homenaxe á pétrea vontade galega. Somos de pedra e vimos da pedra consistente que formou a alma galega.

Valle-Inclán, impenitente iconoclasta, define a anta como un "triángulo sagrado", "como un ara de sacrificios humanos..." Unha muller que camiñaba por alí, diante da pregunta de si as pedras levaban moito tempo, responde: "Din que están aí desde antes de que viñera Deus ao mundo". Contestación galega que denota non só a importancia coa que os nosos paisanos consideraban estes monumentos, senón tamén a súa antigüidade, pois é anterior á presencia de Deus... Pero Valle-Inclán, coa súa sempiterna sorna e lucidez, e se cadra, etílica retranca, comenta co seu falar apodíctico e riguroso: "Exactísimo. La venida de Cristo fue eso. Superar por la caridad el mutuo y cruento sacrificio de los hombres. Y la lucha sigue en pie. Cristo y el anticristo..."

En fin, outro documento que ven a ampliar o horizonte megalítico galego nas súas múltiples facetas. Esta vez a través do esperpéntico mestre das flores marchtias e dos marqueses decadentes, católicos, feos e, sen dúbida, sentimentais. 

Como corolario, outro gráfico documento que amosa a unión de dous mundos, a reunión do clero diante dun dos monumentos megalíticos máis importantes de Galicia. Diante dun monumento pagano, como recoñecendo a súa propia idiosincrasia e a  súa importancia como algo distinto e con identidade de seu, os curas, como modernos turistas, dan carta de natureza a esa outra natureza pagana.



Fotografía da páxina: http//riveira.eu/arquivos/date/2014/05
    

viernes, 5 de septiembre de 2014

UNHA FOTOGRAFÍA, UN DOCUMENTO..., unha pedrafita: A Lapa de Gargantáns

UNHA FOTOGRAFÍA, UN DOCUMENTO..., UNHA PEDRAFITA: A Lapa de Gargantáns.

A anterior entrada falaba dunha tremenda desfeita que esperemos sexa reparada. A entrada de hoxe fai referencia a un auténtico documento en forma de fotografía. É unha fotografía do ano 1981 enviada por Alberte Alonso que, ademais de ilustre defensor das pedrafitas galegas, é un dos protagonistas da escena que nos conta esta imaxe histórica: é o intre no que se está a erguer de novo, no seu lugar orixinal, unha das pedrafitas-menhires máis senlleiras dentro do imaxinario pedrafiteiro de Galicia, a saber: a Lapa de Gargantáns.

Esta ilustre pedrafita, como sabemos, permanceu tirada no chan ata que foi restaurada e erixida novamente no seu presumible lugar orixinal: pois ben, a imaxe amósanos ese momento de titánico esforzo no que, veciños e arqueólogos, están a erguer a pedrafita nese seu estado primixenio.

Segundo nos conta o compañeiro Alberte (que na fotografía tiña vinte anos-círculo roxo) parece ser que dous parroquianos de Moraña, sin encomendarse nin a Deus nin ao demo, derrubaron a pedrafita coa intención de partila en dous anacos e facer con eles os marcos dunha cancela ou reutilizala noutras funcións... Por sorte, o peso da pedrafita era descomunal e os dous paisanos non foron quen de subila ao carro.

Tamén por sorte, o alcalde de Moraña notificou a desfeita ao Museo de Pontevedra, e procedeuse a unha pequena intervención arqueolóxica de urxencia e a posterior colocación  da Lapa no seu estado vertical.

Nesta extraordinaria fotografía, contrapunto á anterior entrada, podemos sentir o tremendo esforzo que, todos a unha, fan os veciños de Moraña, os colaboradores e os arqueólogos, no supremo instante de reposicionar a mítica Lapa de Gargantáns.

En palabras de Alberte Alonso: "No círculo vermello servidor voso con 20 anos, puxando para erguer tan vello, fermoso e simbólico monolito. Foi unha xornada abraiante: mergullar no interior e nas entrañas do ata daquela descoñecido..."

Grazas Alberte por este extraordinario documento.



jueves, 28 de agosto de 2014

SALVAXE ATENTADO CONTRA OUTRA PEDRAFITA GALEGA: O Marco das Catro Cruces

ATENTADO CONTRA A PEDRAFITA-MENHIR o Marco das Catro Cruces. Bande

Onte, 27 de agosto, chegou ao meu correo unha triste noticia, daquilas que nunca desexas recibir, a saber, a agresión (unha máis) incontrolada e salvaxe a unha pedrafita galega.

Trátase da pedrafita-menhir O Marco das Catro Cruces, publicada neste mesmo blog o 26 de xullo de 2012, baixo o título "Antas-dolmenes da Baixa Limia IV".

O correo que me chegou onte foi enviado polo amigo (incombustible defensor do noso patrimonio) Xabier Moure Salgado, e as fotografías que o acompañan foron tomadas por Pablo Corujo, mentres realizaba labores de xeolocalización de varias necrópoles megalíticas da bisbarra.

Como sabedes, a pedrafita funcionou desde tempos pretéritos como marco de termo (Calvos e Corvelle de Bande; Cexo e Banqueses de Verea) entre catro parroquias e dous concellos.

Segundo me conta Xabier, os veciños de Corvelle conmemoraban á beira da pedrafita as batidas de caza do lobo que se facían na Idade Media: pedíanlle proteción contra os riesgos que entrañaba tan peligrosa actividade cinexética. Moi cerca aínda se están a conservar dous foxos antigamente destinados a isa actividade.

Parece claro que se trata dunha pedrafita que logo foi reutilizada como marco de termo: atópase no contexto de necrópoles megalíticas e, ademais, a súa forma pode levarnos a considerala dentro da tipoloxía de tipo fálico.

Pois ben, esta extraordinaria pedrafita foi esnaquizada por unha máquina escavadora, ficando medio soterrada. Pablo Corujo localizou entre a desfeita unha pedras de boa factura que parece que non son de colocación moderna.

En definitiva, e por si serve de algo, este feito foi xa denunciado ao Servizo de Patrimonio de Ourense e tamén no Concello de Bande.

Con todo, debemos subliñar e salientar, como me acaba de comunicar Xabier Moure, a boa disposición e dilixencia do Concello de Bande, posto que aos poucos de saber da desfeita, inmediatamente levantaron un informe para poñelo en rápido coñecemento da administración competente.

Estado en que quedou a pedrafita despois do arrase da máquina paleadora:




Información procedente de Xabier Moure Salgado e fotografías de Pablo Corujo.




Estado anterior á desfeita.

jueves, 14 de agosto de 2014

PEDRAFITA-MENHIR O MARCO DA CARTELIDA. Vilachá, Monfero

EDRAFITA-MENHIR O MARCO DA CARTELIDA. Vilachá, Monfero.

Este pequeno marco de termo, marca a liña divisoria entre os concellos de Monfero e Vilarmaior, e tamén divide tres parroquias, dúas pertencentes a Monfero e unha a Vilarmaior.

A pedrafita Marco da Cartelida ubícase nunha pequena bagoada (depresión en pendente que percorre de SO a SL o Monte da Cartelida), nunha área adicada preferentemente a explotación forestal (eucaliptos) e, en menor medida, á agricultura (millo). A carón da pedrafita-marco discorre, así mesmo, o antigo Camiño Real que, desde Pontedeume, levaba a Monfero e a As Pontes. Os veciños denominábano como "Camiño dos Franceses". 




En canto ao contexto megalítico, no Monte da Cartelida ubícase unha necrópole da que descoñecemeos o número de mámoas. Atópase a uns trescentos metros. Incluso na zona consérvase o topónimo "Antas".

Formalmente, o Marco ou Pedrafita da Cartelida adopta forma xeral cilíndrica, diminuindo a medida que vai ascendendo á croa. En canto á altura, son sobresae máis de oitenta e tres centímetros e medio. A feitura e moi tosca, sen ningún tipo de puído; a parte superior e máis redondeada e, cerca da croa, debúxanse dúas posibles cazoliñas que non acadan de diámetro máis de tres centímetros.




Aínda que se trata dunha pedrafita de pequenas dimensións, talvez o máis interesante refírese á súa potencia etnográfica, como acontece, curiosamente, coa maioría dos marcos que nos últimos anos fóronse dando a coñecer por esta parte septentrional do Golfo Ártabro. Efectivamente, segundo as novas recollidas por Ángel Gilberto Martínez (Papigil), logo das súas pertinaces pescudas, a tradición oral relata que o Marco ofrece solucións sanatorias para diversas enfermidades tradicionais como o mal de ollo e o meigallo. Así, pódese destacar a súa virtude para solucionar os inconvintes que producen estas enfermidades. Actualmente, seguindo a información recollida por Ángel, non hai noticias de que isas prácticas rituais-sanatorias se sigan practicando.




Segundo a fecunda información recollida e proporcionada a Ángel por Rafael Doval Vázquez (veciño da zona) o ritual máxico-simbólico, que se realiza na pedrafita consiste no seguinte: o veciño que padeza o mal de ollo ou o meigallo, debe achegarse á pedrafita na medianoite e dar sete voltas ao seu redor. A continuación, en ofrecemento ou pago, debe enterrar unha moeda no chan e, por último, abandonar o lugar de costas á pedrafita (sen mirar nunca cara a ela) e alonxándose  seguindo unha ruta diferente á da ida. Para que o cerimonial dé o resultado apetecido, no traxecto de volta non se pode falar con ninguén.










Fotografías e información xeral proporcionadas por Ángel Gilberto Martínez ("Papigil") en espera da publicación do seu espléndido artigo titulado:  "Marco da Cartelida. Contextualización dun Marco de Termo contra o Meigallo e o Mal de Ollo".


Para rematar con este pequeno apuntamento sobre a pedrafita da Cartelida, hai que dicir que, á parte da memoria que aínda se conserva sobre este ritual vencellado indisolublemente á pedrafita, o mesmo atópase recollido polo ilustre antropólogo aragonés Carmelo Lisón Tolosana no seu libro "Antropología Cultural de Calicia", Cap. III, páx.. 123 a 124. Ed. Akal. Recollemos aquí o párrafo proporcionado por Papigil:

"(...) ´Aquí (Portocobo, Monfero), a 50 metros de esta casa hay un marco que es el que divide las parroquias estas toda`. Se trata de un punto en que según los informantes limitan las parroquias de Vilachá, Taboada y Grandal y que está realzado por una piedra clavada en el suelo. A él van a medianoche tres personas, dos acompañando a la enferma, cuya dolencia procede de la envidia de otra persona, está enmeigada. Cumplido el ceremonial, la envidia queda vencida y desaparece el malestar. La envidia mutua de los vecinos, sus disensiones internas, quedan destruidas y trascendidas en el punto de unión de tres parroquias".


Información e fotografía aportadas por Xabier Moure Salgado:




Uns días despois de publicar esta entrada, o amigo Xabier Moure (onosopatrimonio) envioume, curiosa e casualmente, nova información sobre este marco do que ata estes momentos pouco se sabía. É así que esta última información ven a complementar e a completar a información xa procesada. En poucas palabras, as novas de Xabier Moure pódense resumir do segunte xeito: en primeiro lugar, a pedrafita atópase no camiño que vai á Casa da Cartelida, actualmente en ruínas. Segundo as informacións recollidas por Moure, a pedrafita ten propiedades curativas que abarcan desde o meigallo ata todos os problemas de saúde que provoca o mal de ollo.

Parece ser que o marco foi derrubado hai algún tempo por unha máquina que preparaba o terreo para unha plantación de eucaliptos, pero que pouco logo foi rechantado no mismo lugar polo señor Manuel, descendente dos moradores da abandoada Casa da Cartelida. Como informante, o señor Manuel contoulle a Moure que cando era un neno moi pequeno, ao non parar de chorar, a súa avoa colleuno e levouno ata o marco: despois de dar unhas cantas voltas ao redor del, tranquilizouse e parou de chorar. Na zona, segundo outra noticia do señor Manuel, vivía unha muller moi pobre de xeito que, cando ninguén a vía, achegábase ao marco e "recollía" os patacóns que a xente deixaba xunto o marco e, para que non lle acontecera desgraza algunha por roubar os cartos, mercaba mixtos e prendíalles lume para que o mal que facía ardera. Un informante de Gulpilleira relatoulle que cando calquera persoa estaba de mal humor, adoitábanlle dicir: "Vaite dar unha volta arredor do Marco da Cartelida para ver si acougas".


martes, 15 de julio de 2014

PEDRAFITAS-MENHIRES DE ANDABAO. Boimorto.

PEDRAFITAS-MENHIRES de Andabao.

Hoxe, pola mañanciña, sobre as 12:30, os meus nenos e mais eu, saimos de Sigrás e collimos con dirección ao Concello de Boimorto. Aproveitando as vacacións estivais, enchimos a bolsa isotérmica con diversas viandas e bebidas, e procedimos a aventurarnos por isas benqueridas terras do interior coruñés. Saimos, pois, ben pertrechados e dispostos a pasar unha perfecta xornada estival nas vagorosas terras do Tambre.

Xantamos precisamente nun couto de pesca, entre as parroquias de Castro e Andabao, entre castiñeiros e carballos centenarios, onde falamos amigablemente cun vello pescador de Carral. A calor era abafante, pero o alagre ton cantarín da auga formando unha pequena presa, contribuiu a que pasaramos un tranquilo e fresco xantar.

Pouco logo, levantamos "o campamento" e dirixímonos ao lugar de Torre, onde se ubica a igrexa parroquial: uns metros máis adiante, nun cruzamento, eríxense as tres pedrafitas, descubertas por min nos primeiros anos da década e 1990. Desde entón pouco cambiaron as cousas.

As tres pedrafitas atópanse fora do seu lugar orixinal. Foron chantadas de novo logo de realizar na bisbarra a concentración parcelaria: apareceron tumbadas e enterradas, e os novos  propietarios decidiron chantalas, erguelas, debido seguramente á súa forma particular, nos arredores das súas fincas. As poucas persoas que puiden entrevistar non recordan nada de "mámoas", "medorras", "medoñas", "mouros" ou "tesouros"... Sen embargo, podemos dicir, sen lugar a dúbida, que a chaira na que se asentan está a cumprir moitos os requisitos para considerala unha "área megalítica".



Chaira onde se asentan as dúas primeiras pedrafitas.
                              Fotografía de Candela Boga Neira.
                              

                                  
                                                          Primeira pedrafita. 
                                              Fotografía de Candela Boga Neira.


As dúas primeiras pedrafitas teñen forma cilíndrica, ancha na base e diminuindo pouco a pouco a medida que se eleva cara á cume. A terceira pedrafita forma unha especie de triángulo por unha das súas caras. A forma xeral das dúas primeiras pedrafitas recorda á das pedrafitas do Alentejo portugués, que foron datadas no mesolítico: caracterízanse (segundo Manuel Calado) por estar moi ben puidas e ter unha forma xeral cilíndrica moito máis estreita na cume. Non adoitan ter tipo algún de gravura e non están asociadas a necrópoles, senón  a poboados mesolíticos.


                                              
                                              Fotografía de Candela Boga Neira


s nosas pedrafitas, moi semellantes a moitas daquila rexión portuguesa, parecen cumprir todas isas características, sobre todo porque non hai pegada algunha de túmulos ou de necrópoles megalíticas. Tampouco amosan tipo algún de gravura ou incisión artificial. Están, eso sí, perfectamente puidas en toda a súa superficie, polo menos as dúas primeiras.

A primeira pedrafita acada os dous metros e vinte centímetros de altura. A anchura máxima, na cara que mira ao norte, é de noventa centímetros; na do sur, entre oitenta e noventa centímetros e, no sueste, arredor de setenta centímetros. 

A segunda pedrafita acada unha altura máxima dun metro e noventa e oito centímetros. A sección na base é tendente a triangular, de xeito que podemos definir tres caras que desaparecen a medida que se vai estreitando. Na cara do noreste mide de ancho uns noventa centímetros; na do oeste, arredor de setenta e, na do norte, un metro e un centímetro.

  
                              Pedrfita segunda. Fotografía de Candela Boga Neira.


                                                        
                                                         Pedrafita segunda. 
                                             Fotografía de Candela Boga Neira.



Fotografía de Moncho Boga.
                                                                

A terceira pedrafita non se pode encadrar en ningunha das tipoloxias que manexamos para as pedrafitas do noroeste peninsular, polo que deixamos o seu estudo para outro momento.

Como conclusión, dicir que mantemos que estas pedrafitas (a primeira e a segunda), e a falta de datos arqueolóxicos, a xeito e hipótese de traballo, ben se poderían encadrar dentro da tipoloxía das pedrafitas que o arqueólogo portugués Calado mantén para moitas das pedrafitas do Alentejo lusitano.


MAIS FOTOGRAFÍAS

Primeira pedrafita:



                              






Segunda pedrafita:






miércoles, 9 de julio de 2014

PEDRAFITA-MENHIR DE MIRAFLORES. Sanxenxo, Pontevedra

PEDRAFITA-MENHIR DE MIRAFLORES, Sanxenxo

Trátase dunha máis que posible pedrafita  de observación astronómica, descuberta por Alberte Alonso no parque de Miraflores, na vila de Sanxenxo. Segundo me conta Alberte, despois dunhas pormenorizadas pescudas, a pedrafita foi colocada como elemento ornamental, xunto con outras diversas pedras, en diversos puntos deste espazo recreativo. Parece ser que as pedras atopábanse amoreadas de calquera xeito nunha silveira ubicada no mesmo lugar, de xeito que desde o Concello decidiron recolocalas nesta nova área. Os operarios encargados da operación erqueron a pedrafita dun xeito, por suposto casual, que a Alberte Alonso lle parece correcto. Considera así que esta nova ubicación foi  un acerto debido a que por ise mesmo lugar serpeaba un camiño tradicional que partía da beiramar e levaba ás necrópoles megalíticas de Chan da Gorita e Con da Ventureira. Ademais, á parte dun regato que discorre moi preto, a pedrafita de Padriñan atópase a pouco menos dun quilómetro.



    Fotografía realizada por Alberte Alonso


Formalmente a pedrafita describe unha forma xeral cónica na cara do oeste, cun lixeiro arqueo ou curvatura central; nos resto das caras presenta unha forma variable, e dicir, a base máis ancha que se vai estreitando pouco a pouco cara ao cumio. En definitiva, arestas pouco puidas, bastas..., cousa bastante común nas pedrafitas de observación astronómica.

Con todo, unha das chaves para a súa adscrición como pedrafita de observación astronómica é a concavidade central, que destaca na croa, necesaria para as verificacións soslticiais.

Para finalizar, non parece que haxa en toda a superficie ningún tipo de gravura, aínda que Alberte, logo da súa minuciosa investigación, observa varios rebaixes presumiblemente artificiais que talvez se puideran calificar como cazoliñas.

Outras fotografías:


    
Alberte Alonso estudando a pedrafita de Miraflores.





Fotografías de Alberte Alonso



BIBLIOGRAFÍA

Alonso Fernández, X. Alberte, "O uso das pedrafitas no Neolítico Galego. Estudo das Pedrafitas de Observación Astronómica e das Pedrafitas Fálicas". Monografías da Sociedade Antropolóxica Galega, Nº 1.  Ed. SAGA (Sociedade Antropolóxica Galega). Ourense, 2014.





martes, 1 de julio de 2014

PEDRAFITA-MENHIR DE MARZÁS. Ponte Ambía, Baños de Molgas

PEDRAFITA-MENHIR DE MARZÁS, Santa María de Ponte de Ambía.

Hai xa algún tempo, o extraordinario e incombustible investigador e acérrimo defensor do noso patrimonio, José Antonio Gavilanes, envioume unhas cantas fotografías e algunha reflexión sobre esta posible pedrafita. Isto é, pouco máis ou menos, o que me contou:

A aldea de Marzás pertence á parroquia de Santa María de Ponte Ambía, do concello ourensán de Baños de Molgas. Ata hai uns vinte anos, os veciños desta aldea, para ir á igrexa (que se ubica no lugar de Vilar), tiñan que percorrer unha longa distancia pois, aínda que a igrexa atópase cerca en liña recta, a corredoira que as unía non permitía o tránsito de veículos. Foi así que arranxouse a corredoira para facer unha pista que une eses dous puntos e agora sí é transitable. Nesta antiga ruta atópase a nosa pedrafita: está chantada formando parte dun muro e servindo de columna para unha portela na que se garda o gando. Para Gavilanes a pedrafita non está no seu lugar de orixen, senon que probablemente foi trasladada  cando se construiu a pista.




A hipótese de Gavilanes é que a pedrafita procede dun lugar denonimado A Medorra, a cerca dun quilómetro de distancia. 

Por útlimo, engadir que a pedrafita amosa algunhas gravuras a xeito de cazoliñas e que posiblemente foi cortada para adaptala ao novo uso de "portela".

Debido a esas consideracións, non podemos asegurar a súa definición como "pedrafita", talvez sexa o esteo reaproveitado dunha mámoa destruida procedente do lugar de A Medorra.










Fotografías e información proporcionada por José Antonio Gavilanes.

sábado, 21 de junio de 2014

PEDRAFITA-MENHIR DA CRUZ DA MOA. A Capela

PEDRAFITA -MENHIR DA CRUZ DA MOA. A Capela

Hai uns días recibín un correo electrónico do camarada megaliteiro Xabier Moure Salgado, onde me contaba as súas andanzas e pescudas por terras do Eume, concretamente polo Concello de A Capela.

Contábame Xabier que esta pequena pedrafita, atópase cerquiña do cemiterio de A Capela, entre os lugares de As Mouriñas e A Pena da Cruz, topónimos que nos achegan á realidade megalítica da contorna.

As interesantes pescudas de Xabier levárono a falar cos veciños e un deles contoulle a pequena historia, que servirá de biografía, da pedrafita. Grazas a iso, hoxe podemos saber que a pedrafita foi reutilizada como marco entre varias fincas (desde tempos do seu bisavó) e que orixinalmente atopábase chantada no lugar de Cruz da Moa.




Se cadra o máis interesante deste relato é que á pedra acudían as mulleres que non podían ter fillos para tentar trocar a situación. Aínda que non sabemos nada dos rituais que se desenvolvían dese xeito, si podemos considerar que estamos diante dunha pedrafita que se pode encadrar dentro das do tipo fálico-fecundadoras, tanto pola súa forma, como pola súa función.

As cousas, sen embargo, cambiaron radicalmente para a nosa pedrafita cando o señor cura da parroquia decidiu que había que eliminar de raíz eses costumes pagáns, e ordenou destruir a pedrafita. Por sorte, aínda que cambiaron a pedrafita do seu lugar orixinal de emprazamento,  o cura non foi quen de desfacerse dela.

Hoxe en día a pedrafita atópase tirada no chan. Adoita forma xeral cónica e ten unha altura aproximada dun metro e medio.

Fotografía de Xabier Moure Salgado. Blog: onosopatrimonio.

jueves, 5 de junio de 2014

ESTATUA-MENHIR DE MAZAIRA. Castro Caldelas

ESTATUA-MENHIR DE MAZAIRA. Castro Caldelas.

Trátase dunha máis que probable "estatua-menhir" descuberta por Xabier Moure Salgado no mes de maio de 2014.

Atópase ubicada nos altos montes da parroquia de Mazaira, a uns novecentos metros de altitude, nunha extensa penechaira.  Segundo Xabier, atópase medio perdida ou acochada -talvez salvagardada- por unha frondosa matoxeira. Tanto a súa forma antropomorfa como a súa ubicación no ámbito dunha necrópole magalítica lévanos a considerala  como un elemento máis a engadir dentro do inventario do megalitismo galego. A situación xeográfica tamén nos leva a contextualizala dentro do conxunto de  exemplares -xa bastante numerosos- do sur de Galicia e norte de Portugal.




Sexa como sexa, a posible e máis que probable estatua-menhir non forma parte de ningún afloramento rochoxo e ademáis atópase fondamente chantada, utilizando incluso calzos de cuarzo  na súa base.

Formalmente a estatua-menhir de Mazaira adoita unha esquemática forma xeral en cruz, de xeito que debuxa claramente un antropomorfo. En canto ás medidas, sobresae un metro e o cruceiro (de ombro a ombro)  mide ao redor de oitenta e catro centímetros.

Non sabemos si o monumento presenta algún tipo de gravuras ou adornos. Parece, con todo, que, a simple vista, foi tallado para conferirlle unha dimensión antropomórfica-cruciforme. Amosa cabeza, cadrangular, alongando logo a zona do peito (ombreiros) para voltar a estreitar un pouco o tronco ata a base, que é máis longa e de configuración rectangular.

En xeral as estatuas menhires constitúense nun vasto e heteroxéneo grupo de monumentos onde se verifica un sistema idéntico de representacións antropomórficas esculpidas. Estas pezas eran concebidas para ser contempladas tridimensionalmente e para seren chantadas verticalmente no chan.

Atopamos paralelos no norte de Portugal sobre todo coa estatua-menhir do Marco en Jales (Distrito de Vila Real).

Este tipo de monumentos adoitanse adscribir crono-culturalmente a unha franxa temporal que vai desde a Idade do Bronce ata a Idade do Ferro.

Para rematar, Xabier Moure engade que esta pedrafita non fixo nunca de marco de termo, o que permite concluir que non se trata dun marco divisorio reutilizado.


Fotografía e información do blogue onosopatrimonio de Xabier Moure.


martes, 27 de mayo de 2014

A única cámara megalítica existente de Santiago de Compostela, en perigo de desaparición

ANTA-DOLMEN DE ZARRAMACEDO, Bando. Santiago de Compostela.

O 13 de decembro de 2012 publiquei a entrada da anta de Zarramacedo en Bando, e a súa fisonomía era  que podedes ver si entrades coa etiqueta "Terra de Santiago".

Dous anos despois, durante a visita dun bo amigo, recibín a noticia do estado actual da Anta de Zarramacedo, situada na parroquia de Bando, pertencente ao concello de Santiago de Compostela.

As fotografías que me chegaron (por cortesía de Alex Negreira e coa intermediación de Ángel Gilberto Martínez Seoane, "Papigil") falan dunha paisaxe desoladora: as pedras que se conservan vense amenazadas aló, no fondo, por un exército de eucaliptos que avanza en perfecta formación, ameazante. Os regos dos futuros exércitos coloniais xa se atopan a carón da anta, sen a máis mínima distancia de seguridade.

Alguén controla estas plantacións?

Santiago de Compostela, o mellor valor histórico-turístico e cultural do pobo galego, olvida outra tumba, unha humilde tumba se cadra, que non recibe visitas, que non deixa cartos. Visitámola catro zumbados que non facemos máis que dar a vara... Pero somos tercos e, polo menos desde aquí, non nos resignamos a perder este probe recurso arqueolóxico, si o comparanos coa formidable tumba da cidade do apóstolo.

A Porta da Mámoa, a quintana dos mortos, o Santiago Peregrino que descansa na súa  furna "dourada", protexido de todas as inclemencias, érguese todopoderoso transmutado no Santiago Matamouros, onde a nosa pequena anta, feita polos máxicos "mouros", habitantes subterránesos da nosa terra, está a perder a sempiterna batalla fronte ao brillo da belicosa relixión triunfadora.

Hoxe, como sempre, estamos cos vencidos; os vencedores están a outro nivel, lonxanos, impertérritos, noutra dimensión... As nosas testemuñas do pasado, as humildes mámoas (con cámara ou sin ela), esmorecen olvidadas no seu sono de milenios: a única cámara megalítica que se conserva no Concello de Santiago desaparecerá  incomprensiblemente para sempre si non se poñen os medios axeitados para salvala. 














Fotografías de Alex Negreira.

Información proporcionada por Ángel Gilberto Martínez Seoane.