ANTA-DOLMEN MÁMOA DOS CARRÍS 1. San Xoán de Parada, Outeiro de Rei.

ANTA-DOLMEN MÁMOA DOS CARRÍS 1

RUTA ARQUEOLÓXICA DE O ACEVEDO VII

"Su principio es el Yo: El Ser para nosotros (objeto) es posible solo bajo la condición de la Conciencia (del sujeto). Y esta solo bajo la condición de la Autoconciencia. La conciencia es el fundamento del Ser. El principio de la ciencia es, también, el de la identidad A=A."

Johann Gottlieb Fichte

Debuxo versión de Moncho Boga, 2024.

A  mámoa que vou amosar hoxe acada unhas medidas no eixo N-S duns quince metros e, no eixo L-O, ao redor dos dezaseis metros. Estamos por tanto diante dunha mámoa das do  tipo medio pequeno. 

Fotografía de megaliticiablogspot.com

Foi prospectada e catalogada por Núñez Jato no ano 1990 e debuxa un pequeno funil de saqueo por onde asoman tres esteos de non moi grande tamaño.

Fotografía de megaliticiablogspot.com

Forma parte da Necrópole dos Carrís que está composta por seis mámoas con poucos restos da estrutura arquitectónica megalítica ou dolmen.

Planta a partir de Núñez Jato, 1990.

En Sigrás, no día da Patria Galega e, por suposto, nas festas da miña parroquia.

Saúde, sorte e libros!!!

ENLACES

https://outeiroderei.gal/turismo/natureza/rutas/ruta-arqueoloxica-de-o-acevedo/

https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/ruta-arqueoloxica-do-acevedo-69241883

https://megaliticia.blogspot.com/2021/04/Tumulos-dos-Carris.html

ANTA-DOLMEN DE FERREIRÚAS. Santa María de Cabanela, Navia de Suarna.

ANTA-DOLMEN DE FERREIRÚAS

"Es de sabios prestar oídos no a mí, sino a la palabra ("logos") , y reconocer que todas las cosas son una."

Heráclito de Éfeso

Debuxo de Moncho Boga, 2024.

Segundo relataba nunha entrada, neste mesmo blogue (3 de xuño de 2012), adicada ás Antas-dólmenes de Fonsagrada, para chegar, hai que ir, explicaba, pola estrada que leva a Becerreá indo pola Tambeadoira. A anta está á esquerda desa estrada, no lugar de Ferreirúas ou de Montefrío. Coido, hoxe, desde aquí, que con estas indicacións case é imposible chegar, pero non teño outras. O amigo Xabier Moure, sen embargo, clarexa un pouquiño mais o xeito de chegar: atópase ubicada á man dereita da estrada que vai ao Alto do Restelo á Tambeadoira. Sexa como sexa, con estas indicacións é pouco probable chegar..., o mellor é ir ben equipados co XPS ou acudir a un veciño da zona.

Fotografía da década de 1980. Autor: Enrique López Fernández.

Voltei a este necrópole, a esta anta, pola necesidade de actualizar os diversos datos da anterior entrada: a anta está en Navia de Suarna, non na Fonsagrada, por exemplo. Ata aquí, nada mais que actualizar. É mais, segundo as investigacións de Moure, a descrición xeral da mámoa e da anta seguen a ser prácticamente as mesmas que eu describía nesa entrada e que foron recollidas da publicación de Enrique Fernández López  do ano 1992.

Fotografía da década de 2020. Autor: Xabier Moure.

A Anta-dolmen de Ferreirúas forma parte dunha necrópole situada no alto de Campa das Penas e, segundo o investigador que a deu a coñecer, a anta, que se acubilla nunha gran mámoa de mais de trinta metros de diámetro, describe unha planta das da tipoloxía poligonal (con posible corredor desenvolvido) conformada a través de sete grandes ortostatos compostos de lousa e cuarcita. O esteo da cabeceira, o meirande de toda a estrutura, acada unha medidas dun metro e medio de alto. A tampa ou pedra cobertora atópase un pouco desprazada e a súa composición é de pizarra: acada unhas medidas dun metro e noventa centímetros de longo por un metro e trinta centímetros no ancho. O resto dos esteos son un pouco mais pequechos que a pedra da cabeceira. A cámara megalítica, no interior, mide, no eixo N-S un metro e cincoenta centímetros na base e noventa centímetros de altura. No eixo L-O,  na base é dun metro e sesenta centímetros e, na parte de arriba ou superior, un metro e trinta centímetros. A entrada e o posible corredor de acceso semella que están orientados ao S-L.

Fotografía do ano 2016 do Colectivo Patrimonio dos Ancares.

Segundo Xabier Moure, nunha visita á anta a primeiros da década de 2020, corroboraron a descrición xeral de Fernández López e, ademais, constataron unha agresión á pedra cobertora que foi esnaquizada pola metade.

Fotografía da década de 1980. Autor: Enrique López Fernández.

Logo das denuncias e comunicados ao Concello e ao Servizo de Patrimonio Cultural por parte do Colectivo Patrimonio dos Ancares, a primeiros do ano 2021, a necrópole foi sinalizada pola Deputación Provincial de Lugo a través da Reserva da Biosfera dos Ancares Lucenses.

EN SIGRÁS, SAÚDE, SORTE E LIBROS!!!

ENLACES E BIBLIOGRAFÍA IMPRESCINDIBLES

https://patrimoniogalego.net/index.php/31681/2013/01/anta-de-ferreiruas/

https://arqueoloxiadosancares.blogspot.com/2011/01/mamoas-petroglifos-e-castros-navia-de.html

Vázquez Seijas, M. "Monumentos megalíticos. A Casía da Arquela" Boletín de la Comisión Provincial de Monumentos Históricos y Artísticos de Lugo. Tomo 1, nº 2. 1942.

Vazquez Seijas, M. "Lugo en los tiempos prehistóricos" Boletín de la Comisión Provincial de Monumentos Históricos y Artísticos de Lugo, 1943.

López Fernández, Enrique. "Megalitos y mámoas en el ayuntamiento de Fonsagrada" Boletín do Museo Provincial de Lugo, 1992.

PEDRAFITA-MENHIR EN LEBOREIRO. A Baixa Limia

PEDRAFITA-MENHIR EN LEBOREIRO

SOSPEITOSOS HABITUAIS IX

"Aunque estés solo, no debes decir ni hacer nada malo. Aprende a avergonzarte más ante ti que ante los demás."

Demócrito de Abdera

Debuxo de Moncho Boga, 2024.

Como tantas outras veces,  sumerxido  nese global mundo internetiano, atopei, nunha ruta desas que deseñan e publican en wilkiloc, unha fotografía dun gran esteo en cuxo pé sinalábase "Pedrafita do Leboreiro". Nada mais sei deste esteo, deste poderoso sospeitoso habitual... O único que podo dicir é que ten forma cilíndrica, que debe medir mais de dous metros de altura e, o mais importante, sitúase na penechaira da Serra do Leboreiro, na Raia Seca, nesa mítica fronteira entre Portugal e España onde se empraza unha das mais grandes concentracións de mámoas de toda a península ibérica, sin esaxerar.

Ruta e mapa extraídos de: 
https://carris-geres.blogspot.com/2020/02/mapa-do-circuito-dolmenico-da-serra-do.html

Lugares míticos xa no imaxinario real megaliteiro, situados nestas terras de fronteira como Outeiro das Augas, Portela do Pau, Penedos da Canteira, Outeiro de Ferro Penagache... Emprazamentos de grandes antas e poderosas mámoas, a mais de mil douscentos metros de altitude, unha gran penechaira nesta insondable Serra do Leboreiro, onde se cadra destaca, polo seu descomunal volume, a Mota Grande de Verea: a impresionante cámara que agocha no interior componse de grandes esteos completamente decorados con gravuras e pinturas case únicas.

Ruta e mapa extraídos de: 
https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/circular-serra-do-leboreiro-28208113

En algunhas das mámoas chantaron vértices xeodésicos e diversos moxóns que van sinalando a fronteira; tamén algunha mámoa fai por si mesma de moxón fronteirizo como a Mota Grande. É evidente que no caso deste esteo, nin se trata dun vértice xeodísico nin se parece en nada aos diversos marcos que van sinalando a fronteira entre os dous países.

Por iso, neste contexto tumular, onde se erixen mais de cento trinta mámoas en ambos os dous lados da fronteira,  e onde se alza este novo exemplar, considero  que ben poidera ser engadido ao catálogo das pedrafitas-menhires do país galego.

Tanto o contexto como a morfoloxía suxiren a posibilidade nada desdeñable de constatar a súa cualidade megalítica.

En Sigrás, saúde, sorte e  libros!!!

ENLACES

https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/outeiro-de-augas-a-mota-v-xeodesico-pau-mamoas-alto-da-portela-do-pau-peneda-geres-serra-do-laborei-21601500/photo-13595546

https://carris-geres.blogspot.com/2020/02/mapa-do-circuito-dolmenico-da-serra-do.html

https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/circular-serra-do-leboreiro-28208113

https://carris-geres.blogspot.com/2020/03/o-megalitismo-da-serra-do-leboreiro.html

ANTA-DOLMEN MÁMOA DE PENA SERRADA. San Xoán de Parada, Outeiro de Rei.

ANTA-DOLMEN DE PENA SERRADA

RUTA ARQUEOLÓXICA DE O ACEVEDO VI

"La masa masiva de la tierra en realidad se reduce a la insignificancia en comparación con el tamaño de los cielos."

Nicolás Copérnico

Debuxo de Moncho Boga, 2024.

A necrópole de Pena Serrada conta con seis mámoas e só dúas delas presentan algún resto de estrutura arquitectónica megalítica ou cámara. Está preto da necrópole de Jolfa, tamén constituida por seis mámoas. 

Fotografía de megaliticia.

Pouco teño que dicir da anta que presento nesta entrada, mais que se trata dunha  enorme mámoa e que conserva dous esteos da cámara. Baixando un pouco mais pola ruta arqueolóxica, atópanse as mámoas de Pascuais.

Outra vista, moitos anos antes.

OS PETRÓGLIFOS DE PENA SERRADA

Afloramento rochoso de Pena Serrada.
Foto, Concello de Outeiro de Rei.

Os petróglifos ou gravados rupestres de Pena Serrada foron documentados no ano 2016 polos arqueólogos Meijide Cameselle e Senín Fernández, que catalogaron o gran panel de petróglifos gravados nun afloramento rochoso de grandes dimensións e definiron dous motivos diferentes de gravuras rupestres. Atópanse a quinientos trinta e dous metros de altitude. O conxunto foi decladado Ben de Interese Cultural (BIC) no ano 2017.

Cazoliñas de Pena Serrada. Foto de Xabier Moure

Dicía que os arqueólogos identificaron dous motivos diferentes de gravuras. Por unha banda, no extremo do oeste, unha combinación circular composta por tres círculos concéntricos cunha cazoliña no centro. Atópase moi desgastado pola acción erosiva dos elementos. Pola outra, na parte central da rocha, aparece un grupo de quince cazoliñas entre diaclasas de granito, e agrúpanse nunha superficie de dous metros por un metro e trinta centímetros. Tamén aparecen varias gravuras que parecen debuxar ferraduras. As cazoliñas e os círculos concéntricos adoitan datarse na Idade do Bronce e as ferraduras talvez sexan da Idade Media.

Concéntricos de Pena Serrada.
Fotografía, megaliticiablogspot.com

Dentro do imaxinario popular destaca a lenda que recolle Meijide Cameselle: as gravuras con forma de ferradura non son outras senon as pegadas que deixou o cabalo de Santiago (que se supón blanco) cando pasou pola bisbarra.

En Sigás, saúde, sorte e libros!!!

ENLACES

https://megaliticia.blogspot.com/2015/12/mamoa-da-pena-serrada.htmlhttps://outeiroderei.gal/turismo/natureza/rutas/ruta-arqueoloxica-de-o-acevedo/

https://eu.wikiloc.com/ibilbide-senderismo/ruta-arqueoloxica-do-acevedo-69241883

https://eu.wikiloc.com/ibilbide-senderismo/ruta-arqueoloxica-do-acevedo-69241883/photo-45584628

https://patrimoniogalego.net/index.php/90088/2016/11/petroglifos-da-pena-serrada/

https://outeiroderei.gal/turismo/patrimonio-historico-artistico/petroglifos/
https://megaliticia.blogspot.com/2015/12/petroglifos-da-pena-serrada.html
https://outeiroderei.gal/turismo/patrimonio-historico-artistico/petroglifos/

ANTA-DOLMEN MÁMOA DA NECRÓPOLE DE PROVINCE. San Cibrao de Aspai, Outeiro de Rei

ANTA-DOLMEN MÁMOA DA NECRÓPOLE DE PROVINCE

RUTA ARQUEOLÓXICO DE O ACEVEDO VI

"Gente hay que tiene sus ideas por originales como si nadie las hubiese tenido antes, como si el mundo estuviera recién terminado y el hombre aún no hubiese tenido tiempo de pensar."

Honorè de Balzac

Debuxo de Moncho Boga, 2024.

A Anta-dolmen de Province (catalogada con nome de "Pico das Pallas 3, GA27039103) atópase nunha área achairada a unha altitude de quinientos vinte metros, formando parte dun conxunto de tres ou catro mámoas situadas no Couto de Province, da parroquia outeirense de San Cibrao de Aspai.

Fotografía de: https://gl.wikiloc.com/rutas-sendeirismo/ruta-arqueoloxica-do-acevedo-outeiro-de-rei-119202348/photo-76429242

Como unha maioría silenciosa de mámoas e pedrafitas do noso país, as mámoas de Province aséntanse á beira dun antigo Camiño. Segundo conta Núñez Jato, un moi elevado número das mámoas de Outeiro de Rei atópanse xalonando antigas rotas, que seguiron utilizándose ao longo dos tempos. Nas proximidades do primitivo camiño que comunicaba Friol con Outeiro de Rei, que transitaba por Bravos, Golfa e Pascuais, que remataba moi preto da capital municipal, aséntanse as principais mámoas desta ruta. Algúns veciños da aldea de Province recordaban aínda o paso por este camiño das cabalerías que se dirixían a Outeiro de Rei.

A mámoa cuberta de monte baixo.

A mámoa na que se insiren os poucos restos da anta ten forma semiesférica e está moitas veces cuberta de monte baixo, feito propio destes montesíos paraxes. Na croa, no centro mesmo da mámoa, aparece un gran funil ou cono froito do espolio a que foi sometida: do seu interior asoman dous tímidos esteos que constitúen o que queda da cámara megalítica ou anta. Parece que hai un esteo mais, pero é imposible definilo debido á colmatación. Os dous esteos son semellantes en altura (sesenta e setenta centímetros), na anchura setenta e sesenta e cinco centímetros respectivamente e, para o grosor, vintesete e dezaoito centímetros.

Outra vista antiga da Anta de Province.

Por enriba da superficie da mámoa aparecen algunhas pedras que poideran formar parte dos restos da coiraza pétrea.

En Sigrás, saúde, sorte e libros!!!

ENLACES

https://gl.wikiloc.com/rutas-sendeirismo/ruta-arqueoloxica-do-acevedo-outeiro-de-rei-119202348/photo-76429242

https://www.youtube.com/watch?v=7Wy_MS8kbbQ

ANTA-DOLMEN DA NECRÓPOLE DA VEIGA DA NATA. O Bidueiral, San Xoán do Freixo. As Pontes

ANTA-DOLMEN DA NECRÓPOLE DA VEIGA DA NATA.

"Nada será que no haya sido antes. Nada será para no ser mañana. Eternidad son todos los instantes, que mide el grano que el reloj desgrana."

Ramón María del Valle Inclán

Debuxo de Moncho Boga, 2024.

Pouco sei desta poderosa mámoa na que se insiren dous esteos magníficos e toda unha xeira de pequenas pedras espalladas polo funil de violación. É imposible determinar as características morfolóxicas da cámara megalítica a partir dos poucos datos de que dispoño. Aínda así, dedúcese unha gran mámoa cun profundo e concienzudo remexido para chegar ao interior e esnaquizar ou reaproveitar os esteos que faltan.

A Necrópole atópase moi afectada polo impacto brutal do Parque Eólico, e a mámoa tamén está moi alterada debido ás continuas remocións estractivas.

Fotografía de Xabier Moure

A comarca do Eume, co Monte Caxado e a Serra da Faladoira, aínda segue a proporcionar estupendos resultados no edio megalítico. Só unha pequena ou gran mágoa: a enorme desfeita de magnitudes bíblicas que fixo a mina de lignitos na Cubeta de As Pontes, unha das grandes e desaparecidas estacións do megalitismo galego.

En Sigrás, saúde, sorte e libros!!!

ENLACES

https://onosopatrimonio.blogspot.com/2011/07/mamoas-e-antas-de-galiza.html

ANTA-DOLMEN MÁMOA DO COUSO. Lugar O Foxo, San Miguel de Barcela. Negueira de Muñíz

ANTA-DOLMEN MÁMOA DO COUSO. 

"La filosofía es el arte de descubrir la verdad y trascender los límites de la realidad."

Giovanni Pico Della Mirandola

Debuxo de Moncho Boga, 2024.

Hai xa algúns anos, curioseando por aquí e por aló, atopei un pequeno artigo de Xabier Moure na páxina web Historia de Galicia. Era, e é, un pequeno artigo informando das súas andanzas co Colectivo Patrimonio dos Ancares, ao xeito dos exploradores do século XIX. Son contínuas as incursións e os descubrimentos de Moure e do Colectivo no mais "profundo" das altas serras galegas e no mais "alto" dos silenciosos vales do país, no mais espectacular da nosa terra: exploradores con causa, defensores e descubridores de novos elementos patrimoniais que pasan a engrosar e incrementar o noso inmenso legado arqueolóxico.

Fotografía de Xabier Moure.

No devandito artigo informaba da nova do descubrimento, no mes de outubro de 2019, dunha mámoa non catalogada e polo tanto inédita (perdoade a obviedade), no Concello de Negueira de Muñiz. A anta atópase, segundo a súas informacións, no Monte do Teso do Espiñeiro, entre os lugares-aldeas de O Foxo e do Vilar. Aséntase a uns seiscentos cincoenta metros de altitude e limita cun camiño primitivo, antiga vía de comunicación entre Vilar e Castelo.

A mámoa acada ao redor dos vinte metros de diámetro e case os dous metros de altura. O lugar do asentamento está completamente cuberto de monte baixo, sobre todo de xestas. A característica mais salientable da mámoa é que no seu interior eríxese unha construcción circular de case dous metros de diámetro e un metro de altura, construida a base de lousas de grandes dimensións.

Fotografía de Xabier Moure.

Segundo Moure, semella que a mámoa foi reutilizada para construir unha especie de chozo, feito pouco común nas mámoas galegas, aínda que non illado. Para o noso amigo, esa estrutura pétrea circular é un antigo chozo onde se recollían os pastores nas longas noites do inverno ou diante de fenómenos atmosféricos adversos, posto que nestas montesías paraxes practicábase a ancestral actividade pecuaria do pastoreo, sobre todo da especie caprina. Apoiase, para fundamentar esta hipótese, na constatación de que o lugar onde se asenta a mámoa denomínase "Couso" que, na zona, fai alusión a un depósito de pedra onde se gardaban os cereais, ou ben a un foxo para cazar alimañas... Por outra banda, tamén se pode identificar cos términos "arca" e "ucha", denominación, como sabemos, que cadra coas antas galegas.

Fotografía de Xabier Moure.

Abundando na boa nova deste descubrimento, a mámoa tamén ten lenda. É unha dos feitos polos que me chamou poderosamente a atención e que define esta mámoa dun xeito cualitativo e cuantitativo. O minucioso traballo de campo de Moure sempre arroxa resultados espectaculares, polo tanto. Parece ser que un veciño informente de Ouviñao, contoulle a existencia da mámoa e tamén, seguindo a ancestral costume dos galegos de contar contos ao calor da lareira, a lenda do Pozo Encantado.

Mapa de mapcarta.com

Cando este galego das Terras de Nogueira era un meniño, oiulle a un home de Vilauxín contar que debaixo da mámoa do Couso había un pozo negro, un pozo negro que estaba encantado, que tiña un encantamento. Parece ser, segundo o de Vilauxín, que deste profundo burato saía unha voz que chamaba á xente e aos animais e, cando se achegaban atraidos pola voz, remataban engulidos nas profundidades, desaparecendo para sempre. Por iso os veciños, diante deste tráxico fenómeno, decidiron construir un muro ao redor do pozo para que, incluso oindo a voz, niguén desaparecese dentro do pozo víctima de tan taimada chamada. 

CONCELLO DE NEGUEIRA DE MUÑIZ: NON VISITALO É UNHA NEGLIXENCIA

ALGUNHAS POUCAS IMAXES

Un recuncho de Negueira.
Fotografía: Concello de Negueira.

O río Navia.
Fotografía Concello de Negueira

Unha ruta.
Fotografía: visitarlugo.com

En Sigrás, saúde, sorte e libros!!!

ENLACES

https://historiadegalicia.gal/2019/10/a-mamoa-que-engulia-nas-suas-profundidades-aos-que-se-achegaban-a-ela/

https://patrimoniogalego.net/index.php/103287/2019/10/mamoa-do-couso/

https://onosopatrimonio.blogspot.com/2011/07/mamoas-de-galizagalicia-provincia-de.html

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/lugo/negueira-de-muniz/2019/10/28/atopan-unha-mamoa-negueira-muniz/00031572262073022407492.htm

https://patrimoniodenegueira.blogspot.com/2013/06/patrimonio-arqueoloxico.html

https://mapcarta.com/es/N10562951057

https://concellodenegueira.es/turismo/rio-navia/

https://concellodenegueira.es/municipio/

https://www.visitarlugo.com/fonsagrada/

ANTA-DOLMEN DAS RIPAS. San Tirso de Vilanova de Santiso, Malpica.

ANTA-DOLMEN DAS RIPAS

"El imperativo práctico será por lo tanto éste: obra de tal modo que uses a la humanidad, tanto en tu persona como en la persona de cualquier otro, siempre al mismo tiempo como fin y nunca simplemente como medio."

Inmanuel Kan: "Fundamentación de la metafísica de las costumbres".

Debuxo de Moncho Boga, 2024.

A Anta-dolmen das Ripas atópase ubicada en Vilanova de Santiso, e tranquilamente podería pasar a formar parte do futuro Parque do Megalitismo da Costa da Morte. Desde hai anos, malia que está inventariada, é practicamente descoñecida para o público en xeral, sobre todo porque se atopa escondida no medio dun piñeiral cuberto de espesa vexetacióñn, durante boa parte do ano. A limpeza ía engadida á que os donos facían e fan regularmente todos os anos, cousa que se relataba nunha noticia de La Voz de Galicia onde se facía fincapé en que era o propietario da finca José María Lista o que se encarga de desbrozar os fentos e os toxos que prosperan no monte con proverbial rapidez.

Fotos extraídas do vídeo de Xosé Manuel Varela Varela en youtube: 
https://youtu.be/Fjgob1mS0u0?si=fTyIyEiD_WPn_yyi

A área onde se ubica é coñecida desde sempre pola alta densidade de mámoas, unhas todavía visibles e outras lamentablemente destruídas: Pedra da Arca, Mámoa do Marco, Taraío (berce da cista do mesmo nome custoidada no Museu Arqueolóxico de San Antón na Coruña) as mámoas do Marco 1 e 2 que  desapareceron (Taraio) e, despois de Limiñoa, a mámoa das Lagoas de Cachón. Logo aparecen as mámoas do Quente 1 e 2, ata chegar á mámoa das Ripas 1 e 2.

Fotos extraídas do vídeo de Xosé Manuel Varela Varela en youtube: 
https://youtu.be/Fjgob1mS0u0?si=fTyIyEiD_WPn_yyi

A Anta-dolmen Mámoa das Ripas atópase cara  a Vilanova de Santiso desde Pedra da Arca e probablemente sexa o segundo monumento megalítico mais importante que se está a conservar en Malpica, despois de Pedra da Arca, por suposto. Xosé Manuel Varela opina que algún dos esteos  da cámara atópanse formando parte da entrada da finca e outros están enfoscados nos muros perimetrais.

Fotos extraídas do vídeo de Xosé Manuel Varela Varela en youtube: 
https://youtu.be/Fjgob1mS0u0?si=fTyIyEiD_WPn_yyi

O que hoxe podemos contemplar da estrutura arquitectónica megalítica son dous esteos que se conservan completos e a metade dun terceiro chanto tamén in situ. En canto á estrutura tumular ou mámoa constatar que é de grandes dimensións (mais de 20 metros de diámetro) e amosa un enorme funil de violación de onde arrincan os tres esteos que se están a conservar.

Fotografía de La Voz de Galicia.

Cando observo as fotografías destes pequechos restos, non podo deixar de pensar no furibundo traballo dos buscadores de tesouros e dos canteiros que aproveitaban estes grandes esteos para que os seus quefaceres fosen mais doados: os esteos xa estaban ben desbastados, regularizados. Os buscadores de tesouros, ao profundizar no interior da cámara, talvez lles facilitaron o traballo de extracción. Tampouco podo deixar de pensar en que a cercana Pedra da Arca, que  conserva todos os chantos da estrutura arquitectónica (incluso a tampa), tamén foi obxecto dese menesteroso traballo dos canteiros posto que aínda podemos albiscar o resto do  furado para esnaquizar a pedra cobertora.

Fotos extraídas do vídeo de Xosé Manuel Varela Varela en youtube: 
https://youtu.be/Fjgob1mS0u0?si=fTyIyEiD_WPn_yyi

Tampouco podo deixar de pensar en que moitos monumentos megalíticos hoxe estanse a conservar e pódense visitar grazas ao labor dos propietarios das fincas nas que se acubillan. Malia que sexa unha laboura que farían si non houbese unha anta, hai que agradecer eses traballos que non acometen nin vixilan as administracións competentes.

En Sigrás, saúde, sorte e libros!!!

ENLACES

https://youtu.be/Fjgob1mS0u0?si=fTyIyEiD_WPn_yyi

https://www.facebook.com/culxeo/posts/en-malpica-hay-un-dolmen-muy-conocido-y-otro-situado-en-vilanova-de-santiso-en-p/835320824679653/

ANTA-DOLMEN NO OUTEIRO DO CRIBO. Santa María de Armenteira, Meis.

ANTA-DOLMEN EN OUTEIRO DO CRIBO.

"Algunas veces es dificilísimo permanecer despierto, sobre todo en una iglesia, pero, en cambio, dormir es muy sencillo, hasta los niños saben dormir admirablemente, y no son nada ilustrados."

Óscar Wilde: "El Fantasma de Canterville".

Debuxo de Moncho Boga, 2024

Para chegar ao petróglifo Outeiro do Cribo temos que desviarmonos na estrada CF-102 e, a unhs trescentos ou catrocenctos metros, á man dereita, atoparemos uns penedos nos que se atopa o panel de petróglifos, onde destaca un fabuloso labirinto e unha manada de cuadrúpedos. O estado de conservación é bastante regular debido sobre todo á erosión e á vexetación.

Buceando por aquí e por acullá, mergullado nos procelosos carreiros da internet, un día destes atopei unha nova ilusionante no Diario de Arousa (anos 2021 e 2022). Informábase do achádego dun novo dolmen na contorna inmediada do Petróglifo Outeiro do Cribo, nos Montes de Castrove no Concello de Meis.

Parece ser que o achádego prodúxose despois dunha prospección que realizou o Servizo de Arrqueoloxía da Deputación Provincial de Pontevedra, cando se atoparon diversos petróglifos e un fito de pedra que probablemente se corresponda a un marco de termo para marcar os lindeiros, ben entre parroquias, ben os do Mosteiro de Armenteira. Tamén se atopou unha mámoa, indicaba a información xornalística. Todos estes novos elementos arqueolóxicos atópanse na contorna inmediata do famoso petrófligo Outeiro do Cribo.

Apostillábase na nova do xornal que o Concello de Meis estaba a iniciar o proceso para a protección, posta en valor e intervención arqueolóxica para realizar unha ruta e así poder contemplar estes restos arqueolóxicos.

Fotografía do Diario de Arousa.

No ano 2022 un novo artigo ou reseña no mesmo Diario de Arousa, sinalaba no titular "Meis prepara un proyecto para poner en valor el entorno arqueológico de Outeiro do Cribo". Enfatizábase que tanto o Concelloc omo a Deputación estaban a traballar para poñer en valor a contorna arqueolóxica do Outeiro do Cribo, área onde apareceron novos petrógligos e a anta sinalada antes, non catalogados. Tamén se anunciaba a cesión completamente grratuita da parcela onde se atopan os restos, por parte do propietario. Sen embargo, diversos problemas administrativos sobre todo catastrais, levaron a que o proxecto non se retomase ata o ano 2025, como se constata noutra noticia do Faro de Vigo a saber, "Nuevo futuro para Outeiro do Cribo". Habendo dotación presupostaria por medio dunha subvención semella que este ano por fin vaise levar a cabo a limpeza-desbroce, escavación arqueolóxica e construción dunha pasarela para contemplar e preservar mellor os petróglifos.

Pouco podemos dicir da anta que nos ocupa, mais que se atopa inserida nunha mámoa de gran tamaño ("despois da mámoa de Chan da Gorita en Sanxenxo, esta é a mais grande localizada na comarca do Salnés") e que entre a matoxeira sobresaen tres grandes chantos graníticos. Probablemente, unha vez que se inicien as labores de limpeza, aparecerán novos elementos nesta espectacular área do Monte Castrove.

Labirinto do Outeiro do Cribo.
Fotografía do Diario de Arousa.

En Sigrás, saúde, sorte e libros!!!

ENLACES NECESARIOS

https://es.wikiloc.com/rutas-outdoor/petroglifo-outeiro-do-cribo-11501729https://www.diariodearousa.com/texto-diario/mostrar/3121342/arqueologos-descubren-meis-nuevos-petroglifos-mamoa-no-estaban-catalogados

https://www.diariodearousa.com/articulo/o-salnes/meis-prepara-proyecto-poner-valor-entorno-arqueologico-outeiro-do-cribo-3483265

https://www.farodevigo.es/arousa/2025/04/15/nuevo-futuro-outeiro-do-cribo-116393568.html

ANTA-DOLMEN Nº 4 DA NECRÓPOLE DOS CAMPIÑOS. Santa María de Leiro, Rianxo.

 ANTA-DOLMEN Nº4 DA NECRÓPOLE DOS CAMPIÑOS.

"Si queréis saber cómo habita el alma en el cuerpo, os bastará observar cómo usa el cuerpo de su cotidiana habitación: si ésta es desordenada y confusa, desordenado y confuso será el cuerpo poseído por el alma."

Leonardo da Vinci.

Debuxo de Moncho Boga, 2024.

Para chegar á necrópole dos Campiños, o mais aconsellable é empregar o XPS. Malia isa obvia recomendación, a min sempre me gustaron mais as indicacións escritas que normalmente fan que te perdas ás primeiras de cambio. Imos aló: partimos desde o centro de Rianxo (Praza de Castelao) para logo coller a estrada CP-7202, seguir pola rúa Rosalía de Castro e continuar por R/José Arcos Moldes ata enlazar coa estrada CP-3301 seguindo con dirección a Leiro. Transcorridos uns 3600 ms desde o enlace anterior coa CP-7202, chegamos ao lugar de Rañó. 

Para chegar... Google maps

Mesmo antes de chegar ao centro do núcleo, debemos coller unha cativiña estrada que sae á esquerda e, durante uns 550 ms, lévanos a pasar diante do Centro Cultural (Teleclube) de Leiro e da Igrexa parroquial. Unha vez pasada a igrexa, hai que coller outra estrada tamén á man esquerda que leva, despois de 1900 ms, a un paso inferior da Autovía da MVMC Leiro-Barbanza: temos que cruzar ese paso e continuar pola vía de servizo que segue paralela á autovía durante uns 900 ms ata coincidir coa curva que describe a autovía para a esquerda con dirección a Padrón. Exactamente neste punto xa se pode ver o inicio da necrópole coa mámoa Campiños 1.

Situación das mámoas de Os Campiños. De: https://barbanzarousa.gal/arquivo/docs/rianxo/catalogo_necropole_campinos.pdf

Hoxe volto, retorno, á fabulosa Necrópole dos Campiños, que segue a dar resultados extraordinarios no eido do coñecemento do megalitismo galego. Todavía recordo cando, nos primeiros anos da década de 1990, a primeira viaxe a esta mesma necrópole: o percorrido para chegar sinalábase desde a zona de Bexo, atravesando o Monte Lioira. Ao chegar atopeime cunha tremenda vía rápida que cortaba o camiño que levaba á necrópole. Non tiven outro remedio que cruzar polo medio, andando, xogándome o tipo, posto que a vía rápida, recén construida, aínda non estaba protexida coas alambradas conseguintes. 

Outra vista
De: https://barbanzarousa.gal/arquivo/docs/rianxo/catalogo_necropole_campinos.pdf

Recordo tamén os toxos das mámoas que apenas se albiscaban entre  a maleza. Das seis mámoas que se conservaban tan só se podía ollar un pouquiño a número 6 excavada por R. Fábregas e F. de la Fuente na década de 1980. Pero os traballos arqueolóxicos nesta necrópole iniciáranse a mediados da década de 1970, cun estudio impulsado polo Instituto Padre Sarmiento. O resto era unha auténtica toxeira con maleza de todo tipo, onde se adiviñaban con dificultade o resto das mámoas absolutamente impenetrables.

Mámoa nº 4 desde o oeste.

Pero semella que os tempos, afortunadamente, foron cambiando e esta extraordinaria necrópole tivo a sorte de ser unha das poucas que hoxe en día se poden visitar sen ningún problema, un cambio cualitativo para mellor. Actualmente a meirande parte das mámoas que conforman a necrópole aparecen limpas de maleza e pódense visitar, contemplar e admirar en todo o seu milenario esplendor. Esto é posible sobre todo a partir dun espantoso e voraz incendio que calcinou a zona no ano 2019 e que afectou gravemente sobre todo a dúas das mámoas e que serviu de acicate para que as autoridades competentes iniciaran unha limpeza mais ou menos regular e así tentar diminuir as consecuencias destrutivas do lume.

Planta da Mámoa nº 4, segundo Moncho Boga.

Redundando na importancia deste pequena bisbarra, a área onde se asenta a necrópole posúe un elevado valor arqueolóxico debido á  enorme densidade de xacementos arqueolóxicos catalogados nos últimos tempos, tanto en canto a restos dolménicos como a paneis de petróglifos e castros.

Fotografía de megaliticiablogspot.com

Está formada por seis mámoas: as mámoas 1, 2, 3 e 5 están hoxe en día en lamentables condicións. Incluso a mámoa 1 está prácticamente destruída faltándolle case a metade, aínda que se pode ver o resto dun esteo da cámara. A mámoa número tres atópase moi esmorecida sen sinais algunha de restos da cámara, e presenta un enorme funil de violación no que se insire unha cámara poligonal. A violación desta mámoa non debe ser moi antiga, posto que se pode observar o corte limpo das paredes. O mesmo acontece coa mámoa 5, que foi obxecto dunha escavación furtiva con apariencia de cuadrícula de 2 ms de lado que chegou ata a rocha.

Fotografía de megaliticiablogspot.com

Os túmulos-mamoas megalíticas que conforman esta espectacular necrópole, atópanse nunha pequena chaira que se dispón lonxitudinalmente sobre a dorsal topográfica que cae desde o estemo sur do Monte Lioira. Neste marco aséntase a necrópole orientada do norte ao sul, seguindo a cima da dorsal do devandito monte.

Fotografía de Fidel Méndez.

Desde o inicio do que fora un primitivo camiño, cortado pola vía rápida, as mámoas aséntanse en ambas as dúas beiras dese camiño. Subliñar que, na mámoa que  me ocupa, aparece unha gavia duns catro metros de longo que atravesa, desde o exterior, para chegar ao núcleo da anta. O mesmo que acontece na anta número 6: probablemente foi realizada para acceder con facilidade á anta e proceder así mais fácilmente ao seu saqueo.

Fotografía de Fidel Méndez.

A mámoa na que se insiren os restos da cámara ten unhas dimensións que van desde  os vinte metros para o eixo N-S ata os vintetres metros do eixo E-W. A altura máxima é duns dous metros.  No túmulo documéntase a existencia dun primeiro nivel de coiraza seguido dun segundo nivel de terra.

Un dos esteos da cámara lixeiramente desprazado.
Fotografía: Fidel Méndez.

A cámara megalítica é das do tipo poligonal con alicerces de inicio do corredor e está situada no medio do túmulo coa superficie interior totalmente valeirada. Como dato interesante, no interior emprega unha enxeñosa treta mediante o uso dun murete de mampostería como solución de peche dun dos lados do corredor. Estruturalmente a cámara estaría comformada por nove esteos dos que tan só se están a conservar cinco deles e dous cativos no corredor. O interior da cámara acada pouco mais de dous metros de longo por dous e medio de ancho. O esteo mais alto mide un metro e sesenta centímetros.

O esteo mais grande da cámara que acada un metro e sesenta e dous centímetros.
Fotografía, Fidel Méndez.

Polo tanto, na avaliación da estrutura constátase un desprazamento dos ortostatos, tanto debido a acción de axentes naturais como aos axentes antrópicos. Algún dos ortostatos perderon a parte inferior do soporte e outros están afectados polo lume en forma de decoloracións de cor negra. Por último, as alteracións extractivas consisten en quitarlle tres esteos da cámara e un do corredor.

Fotografía de patrimoniogalego.net

Sobre a mámoa, polo lado do leste, aparece un gran esteo esnaquizado en dúas partes que mide un metro e vintecinco centímetros de longo e ao redor de sesenta centímetros de ancho. No extremo do oeste aparecen outros dous esteos que probablemente formasen parte do conxunto arquitectónico megalítico.

Vista desde o oeste. Fotografía do blogue megaliticia.

No ano 2019, por efecto dos tremendos incendios forestais que asolaron Galicia, numerosos xacementos arqueolóxicos foron afectados en maior ou en menor medida: a necrópole dos Campiños tamén resultou afectada, sufrindo a mámoa nº4 os efectos indirectos mediante unha serie de desprendementos da súa estrutura tumular, así como a caída dun dos esteos.

Fotografía de:
 https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/rianxo-petroglifos-dolmenes-y-senda-del-rio-te

Por último, tras resolución de 6 de xullo de 2017 da Dirección Xeral de Patrimonio Cultural da Xunta de Galicia, acordouse inscribir no Rexistro de Bens de Interese Cultural de Galicia a lousa decorada da necrópole de Os Camiños... Sen embargo, a pesar de que xa se incoou o expedente para declarar BIC toda a Necrópole de Os Campiños, a día de hoxe non teño nova algunha de que xa se procedese á esa declaración efectivamente, a pesar da petición da corporación municipal de Rianxo no ano 2021.

MOITAS COUSAS HAI QUE VER NO CONCELLO DE RIANXO

O Concello de Rianxo ofrece multitude de recursos turísticos visitables que merecen toda a nosa atención. Desde aquí, imos a recensionalos nunha ruta circular que abrangue unha boa xeira deses recursos turístico-culturais.

Roteiro circular polo Concello de Rianxo.

Semella que se inicia no lugar de Marquesa, lindando coa igrexa parroquial de Santa María de Asados. A continuación a subida para chegar aos petróglifos e ás mámoas de Os Campiños. É necesario, para chegar aos petróglifos e á necrópole, levar o XPS, posto que non hai case sinalización, só a sinal do inicio da ruta.

Ruta Circular en Rianxo.
 De: https://www.wikiloc.com/hiking-trails/circular-polo-concello-de-rianxo-

En Sigrás, paponeando nos primeiros días de Xullo de 2025.

SAúde, sorte e libros!!!

BIBLIOGRAFÍA E ENLACES DE INTERESE 

BOGA MOSCOSO, RAMÓN (1997): "Dólmenes de Galicia". Baía Edicións, A Coruña

FÁBREGAS VALCARCE, R., De la Fuente, F.: ''Excavación da mámoa 6 de Os Campiños (Leiro, Rianxo). Campaña de 1984''. Brigantium (7, pp91-149)

BAÑOS RODRIGUEZ, XESÚS: "Antas e pedrafitas de Galicia - guía para a súa localización". Asociación Amigos do Museu Arqueolóxico de A Coruña. Coruña 1996

https://dolmensedemaisfamilia.blogspot.com/search?q=Os+Campi%C3%B1os

https://barbanzarousa.gal/arquivo/docs/rianxo/catalogo_necropole_campinos.pdf

https://www.obaixoulla.gal/elementos/rianxo/arqueoloxia/mamoa-no-4-dos-campinos

https://www.youtube.com/watch?v=CtGA_o38YYQ

https://patrimoniogalego.net/index.php/22418/2012/07/necropole-dos-campinos-m-4/https://www.paxinasgalegas.es/fiestas/necropolis-megalitica-os-campi%c3%b1os-rianxo-21107.html

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/firmas/2012/08/17/resurgir-os-campinos/0003_201208B17C3991.htm

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/barbanza/rianxo/2021/09/27/xunta-inicia-limpieza-necropolis-megalitica-os-campinos/

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/barbanza/rianxo/2020/02/21/paso-maquinaria-destroza-mamoas-os-campinos/0003_202002B21C5992.htm

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/carballo/2011/09/19/ruta-arqueologica-partira-necropolis-os-campinos/0003_201109C19C19911.htm

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/barbanza/2006/08/04/patrimonio-descarta-robo-losas-mamoa-rianxo/0003_4998029.htm

https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/ruta-dos-petroglifos-de-rianxo-foxa-vella-o-campino-os-mouchos-10638235/photo-6417316

https://www.wikiloc.com/hiking-trails/circular-polo-concello-de-rianxo-7274672#:~:text=Esta%20ruta%20circular%20fac%C3%A9mola%20para%20visitar%20os%20petr%C3%B3glifos,sendeiro%20do%20r%C3%ADo%20Te%2C%20na%20parroquia%20de%20Tarago%C3%B1a.

https://eu.wikiloc.com/ibilbide-senderismo/roteiro-arqueoloxico-rianxo-21405861

https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/rianxo-petroglifos-dolmenes-y-senda-del-rio-te-9102580/photo-5393555

https://www.xunta.gal/dog/Publicados/2017/20170803/AnuncioG0164-210717-0004_es.html