PEDRAFITA-MENHIR DE MUIMENTA. Báscuas, Gondar e Romeáns, Lugo

PEDRAFITA-MENHIR DE MUIMENTA

"1.-Es notorio que ha existido, según se dice, un autómata construido de tal manera que resultaba capaz de replicar a cada jugada de un ajedrecista con otra jugada contraria que le aseguraba ganar la partida. Un muñeco trajeado a la turca, en la boca una pipa de narguile, se sentaba a tablero apoyado sobre una mesa espaciosa. Un sistema de espejos despertaba la ilusión de que esta mesa era transparente por todos sus lados. En realidad se sentaba dentro un enano jorobado que era un maestro en el juego del ajedrez y que guiaba mediante hilos la mano del muñeco. Podemos imaginarnos un equivalente de este aparato en la filosofía."

Walter Benjamin:  "Tesis de la Filosofía de la Historia"

Pedrafita de Muimenta segundo versión de 
Moncho Boga, 2024.

As parroquias que abranguen a situación-ubicación da Pedrafita de Muimenta están todas elas no Concello de Lugo: a de Santa María de Báscuas atópase a nove quilómetros, e por ela discorre o Camiño Primitivo. Nesta parroquia, como veremos, atópase unha canteira de tamaño medio da que se extrae granito a nivel industrial.

Outra vista da Pedrafita de Muimenta.
Debuxo de Moncho Boga, 2024.

As consideracións sobre esta curiosa pedrafita-menhir foron extraídas do blogue de Xabier Moure onosopatrimonio, incansable investigador e divulgador das "cousas" da nosa terra.

Mapa do Concello de Lugo coa situación de Báscuas 
e do Camiño Primitivo.

En primeiro lugar, das súas meticulosas pescudas, descubre un documento de 1783 no que se nomea a "peña de Mouimenta", que estaba chantada ao carón do devandito Camiño Primitivo a Santiago.

Moure descubriu que a veciñanza contaba que no sitio houbo unha pena cunha cruz gravada con toscos trazos e, a pesares dunha intensa búsqueda, ésta sempre resultou tan inútil como infructuosa. Sen embargo, as cousa trocaron cando xa hai algún tempo procedeuse a unha intensiva limpeza da vexetación que estaba a cubrir o afloramento rochoso onde a tradición popular situaba a cruz buscada: e aí apareceu unha curiosa pedra tumbada e medio cuberta pola espesa vexetación, de xeito que non deixaba albiscar as súas especiais características. Sen embargo, ao erixila do chan, as primeiras impresións mudaron radicalmente.

Fotografía de Xabier Moure.

Efectivamente, unha vez colocada verticalmente, puidose concluir que o esteo en cuestión aparecía moi ben traballado, labrado, sen dúbida por man humana. Tamén se puido constatar que nalgún intre estivo chantada, ben nese mesmo lugar, ben nas inmediacións. Ademais, puidose apreciar con certa claridade que o esteo fora cortado por unha das súas caras e que quixeron partilo por mais partes, feito deducido polas marcas para introducir a cuña que empregaban os canteiros para extraer a pedra. Sen embargo por algunha descoñecida razón, non chegaron a esnaquizala por completo.

O que a Moure lle parece evidente é que esta é a Pena de Muimenta, citada no documento de 1783. Hoxe en día no lugar hai unha tremenda canteira (desde os anos da década de 1950 polo menos) e Moure observou no voo americano de 1956-57 que, a pesares das alteracións provocadas pola canteira, o emprazamento do fito permaneceu inalterado no medio do caos destrutivo da canteira, talvez porque o afloramento rochoso que está ao lado atópase á beira da estrada comarcal que aí coincide co vello Camiño Primitivo xacobeo.

A posible pedrafita mide na parte mais ancha, na base, ao redor de cincoenta centímetros e vai estreitándose paseniñamente cara á croa; a altura non acada o metro e medio. En duás das súas caras aparecen cruces gravadas; noutra das caras aparece unha gravura que pode ser unha ferradura ou ben un óvalo. 

Fotografía de Xabier Moure

Segundo as deducións de Moure, a pedrafita, que foi utilizada como marco, funcionou sempre, desde épocas prehistóricas, como un lugar importante, recoñecido por todos, ben como sinalizador de camiño antigo, de necrópole megalítica, como demarcador espacial..., calquera destas funcións semella que se está a cumplir para este fermoso megálito. 

Pero ademais, Moure céntrase na análise do topónimo "Muimenta" e chegou á conclusión (seguindo a Cabeza Quiles e Navaza) que procede de "monumenta", plural de "monumentum" que identifica lugares de interese arqueolóxico e/ou arquitectónico. Tamén podería referirse a antiguos monumentos megalíticos, como sosteñén tanto Ares Vázquez como Cabeza Quiles.

Nese senso Moure sinala que no radio dun quilómetro atopamos a necrópole megalítica do Monte Agüierias; a Medorra de Brea; un círculo ou roda (henge?) duns cincuenta metros de diámetro, así como dous castros... Tamén é probable que a canteira destruise outros moitos restos arqueolóxicos na contorna inmediata.

Con respecto ás toscas cruces, coma sempre, poden interpretarse como un símbolo de cristianización dun lugar pagano, ou ben poden ser as comúns cruces dos marcos de término de época medieval ou moderna.

A pegada do oso ou ferradura?. Fotografía de Xabier Moure

É moi interesante a consideración que Moure fai sobre a ferradura ou o óvalo gravado, a partir dun texto agrimensor do século III d.XC. Pouco mais ou menos o texto relata que si unha pedra ou marco de término ten gravada unha ferradura, trátase dun trifinium a saber, o punto onde converxen tres xurisdiccións ou divisións territoriais. Ese é o caso da Pena de Muimenta, que fai de marco de término das parroquias lucenses de Báscuas, Gondar e Romeán. O texto tamén sinala que debe haber unha fonte: no noso caso, non moi lonxe hai dúas fontes, aínda que tamén é probable a existencia dalgunha outra mais preto da pedrafita, que se cadra foi destruida pola consabida canteira.

Para concluir, Moure pregúntase si en vez de ferradura, fose a pegada dun oso: "Se nun fito divisorio ou nunha pedra natural se representara a pegada dun oso, significa o comezo dun bosque sagrado" (Latinus Togatus). Tal vez por iso poidera ser que a Pena de Muimenta sinalase a porta de acceso a un bosque sagrado, o que ben a aportar unha sublime interpretación da Pedrafita-menhir de Muimenta como umbral de acceso a un nemeth, como un lucus.

En Sigrás, a finais de febreiro de 2025.

Saúde, sorte e libros!!!

BIBLIOGRAFÍA BREVE

onosopatrimonioblogspot.com