"Hicieron un túmulo en memoria de Gunnar y lo enterraron a él sentado dentro del túmulo. Rannaveig no quiso que metieran la alabarda en el túmulo, dijo que sólo podría cogerla quien deseara vengar a Gunnar."
"Saga de Nial". Prólogo, traducción y notas Enrique Bernárdez. Ediciones Alfaguara, 1986. Madrid.
 |
Debuxo idealizado da Anta de Munixeito. Moncho Boga, 2024. Ao fondo, a Casola do Foxo. |
LIMIAR
Si algún lugar na nosa terra, entre os moitos que hai, merece o calificativo de ruta sagrada, máxica ou lugar de mortos, ese é o mítico Val de Maus de Salas, no concello limiano de Muíños. Hoxe o Val do Salas está anegado por un encoro, pero, en época de grandes secas, queda a vista o que realmente é: un auténtico VAL DA MORTE. Val da Morte pola inxente cantidade de enterramentos megalíticos que aínda se están a conservar. Pero ademais as antigas tradicións da bisbarra, a arquitectura, as construcións adxetivas, a etnografía, a natureza, os relatos lexendarios..., contribúen de maneira contundente a debuxar un microuniverso de características case únicas.
 |
Vista Xeral de Maus de Salas e do Encoro do mesmo nome. Foto de Quincemil, "vivir escapadas". |
O Val do Salas é por iso unha das estacións megalíticas mais impresionantes da xeografía mítica e real da Terra Galega. Só nesta área hai catalogadas mais de 50 mámoas e, a mais grande das que permanecen boa parte do ano asolagadas, coñécese co nome de Anta de Veiga de Maus de Salas.
 |
Santa Baia de Maus de Salas. Fotografía Fronteira Esquecida Limia-Lima. |
Sen entrar en detalles, os estudos ao redor do megalitismo nesta extraordinaria comarca foron comenzados por Florentino Cuevillas, pero o pulo e o salto en cantidade e calidade na prospección, catalogación e escavacións arqueolóxicas, prodúxose sobre todo polos traballos de José María Eguileta Franco nos anos oitenta e noventa do século XX. A partires de aí, as cousas comezaron a rodar, tanto nos estudos científicos e arqueolóxicos como no auxe turístico. A formacíon do Parque Natural Reserva da Biosfera (transfonteirizo) Gerês-Xurés foi un paso fundamental para este feito.
 |
Vista do Encoro de Mau de Salas desde a riveira de Requiás. Fotografía de Moncho Boga. |
A Baixa Limia é unha comarca ben definida e debuxada polo val e polo percorrido serpenteante do río Limia, río mítico onde os haia, río do Olvido. Conforma un dos grandes vales independentes da Galicia interior e ocupa os concellos de Lobios, Entrimo, Muíños, Lobeira, Bande e Calvos de Randín.
A ANTA-DOLMEN DE MUNIXEITO (M1)
Nun pequeno espolón, emprazado na aba occidental do val do regato de Lobeira (debedor do río Salas), atópanse os restos dunha fermosa cámara megalítica coñecida pola nome de Dolmen de Munixeito.
 |
Anta-dolmen de Munixeito. Fotografía de Cándido Rico en http://megalitos.arqueoloxico.com/ |
Xa hai moitos anos que coñezo esta especial comarca, e este epecial lugar dominado polo Encoro do río Salas. Sempre que me acheguei por eses lares, onde o mundo se chama fronteira (de vivos e de mortos), digo sempre como curiosidade, atopei unha familia de perdices campando á beira da Anta Casola do Foxo.
 |
Anta-dolmen de Munixeito. Fotografía extraida do blog megaliticia |
Para chegar, despois do Foxo do Lobo e da Casola do Foxo, hai que seguir a estrada asfaltada ata o primeiro desvío á dereita: a Mámoa atópase sinalizada pero é necesario o XPS , posto que está un pouco alonxada da devandita pista.
 |
Anta-dolmen de Munixeito. Fotografía extraida do blog Xoán Arco da Vella. |
Estruturalmente pódese asdcribir ás cámaras de tipo alongado e talvez tamén abertas, como as describe Eguileta Franco. Está a conservar sete esteos que posiblemente estean no seu lugar orixinal, malia que bastante removidos. Aínda así pódese apreciar a colocación dos esteos imbricados para soster a súa estrutura orixinalmente.
 |
Planta da Anta de Munixeito. Versión propia a partir de Eguileta Franco. |
Que recomendar para unha visita a esta histórica comarca? Talvez o itinerario megalítico sinalizado como ruta? Ou ben os numerosos restos romanos espallados por todo o territorio: Aquis Querquennis, Portela do Home, Aquis Originis, Itinerario XIX de Antonino, o Conxunto de miliarios? Ou senon Santa Comba de Bande?
.jpg) |
Igrexa prerrománica de Santa Comba de Bande. Fotografía de: https://www.turismo.gal/recurso/-/detalle/5282/igrexa-monacal-de-santa-comba-de-bande?langId=es_ES&tp=8&ctre=31 |
Os Baños de Bande, os Baños do Río Caldo, os restos de castelos, de foxos de lobos, os roteiros naturais, os conxuntos etnográficos, as construcións adxetivas... A verdade, non sabería por onde empezar.
 |
Aquis Originis https://patrimonionatural.xunta.gal/es/baixa-limia-serra-xures |
Pero si que vos podo recomendar o edificio da Porta Parque, que amosa unha exposición adicada á auga e oferta un percorrido polos variados emprazamentos do Parque Natural Baixa Limia Serra do Xurés, no que a auga é o fío condutor. Dentro deste edificio atópase a Aula de Arqueoloxía do Megalitismo do Val do Salas e da Serra do Leboreiro. Como curiosidade, en toda a comarca hai catalogados mais de 200 monumentos megalíticos.
 |
Aquis Querquennis https://patrimonionatural.xunta.gal/es/baixa-limia-serra-xures |
É interesante subliñar o salto en calidade do Parque Natural, creando nos últimos anos seis centros de interpretación baixo a denominación de "Portas" da reserva. Son as seguintes:
-Porta de Bande: Centro de Interpretación de Aquis Querquennis, Porto Quintela.
 |
Centro de Interpretación Porta do Xurés, Bande. https://www.portasxures.es/bande/ |
-Porta de Muíños: Centro de Interpretación da Auga e do megalitismo.
 |
Centro de Interpretación Porta de Muíños. Fotogrrafía: https://www.portasxures.es/muinos/ |
-Porta de Calvos de Randín, Santiago de Rubiás: O Couto Mixto.
 |
Centro de Interpretación do Couto Mixto. Fotografía: https://www.portasxures.es/calvos-de-randin/ |
-Porta de Lobios: Centro de Interpretación da Flora.
 |
Porta de Lobios. Fotografía: https: //www.portasxures.es/muinos/ |
 |
Porta de Entrimo. Fotografía: https://www.portasxures.es/muinos/ |
-Porta de Lobeira: Centro de Interpretación da Etnografía.
 |
Porta de Lobeira. Fotografía: https://www.portasxures.es/muinos/ |
En Sigrás, nun día borrascoso do outono de 2024.
Saúde, libros e moita sorte!!!!!
BIBLIOGRAFÍA FUNDAMENTAL
J. Mª Eguileta Franco: "As mámoas dos Concellos da Baixa Limia". Aportación al Catálogo de monumentos tumulares de la Comarca. CUADERNOS DE ESTUDIOS GALLEGOS, Tomo XLI, Fascículo 106, Santiago 1993-94 CSIC.
https://megaliticia.blogspot.com/2017/05/mamoa-de-munixeito.html
http://www.xoanarcodavella.com/2018/04/dolmen-casina-da-moura-maus-de-salas.html
https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/ruta-megalitica-as-maus-de-salas-muinos-13320025/photo-8218415
https://www.concellomuinos.com/aulaarqueol%C3%B3xicadomegalitismodo
https://www.elespanol.com/quincemil/vivir/escapadas/20211004/as-maus-salas-aldea-pintoresca-baixa-limia-ourense/616939580_0.html
https://www.reservabiosferageresxures.eu/sites/default/files/2022-12/folletorutas.pdf
https://unviajecreativo.com/serra-do-xures-que-ver-parque-natural-baixa-limia/
https://gl.wikiloc.com/rutas/sendeirismo/espana/galicia/maus-de-salas
https://www.blogger.com/u/1/blog/post/edit/8441542851340460340/7667455884200591204
https://fronteiraesquecida.eu/fichas/maus-de-salas-centro-de-actividades-de-montana/
https://patrimonionatural.xunta.gal/es/baixa-limia-serra-xures
https://www.turismo.gal/recurso/-/detalle/9607/baixa-limia-serra-do-xures?langId=es_ES&tp=1&ctre=2
https://i.pinimg.com/originals/77/86/e1/7786e16d0f8064cd8564130f5ceb1f6b.jpg
https://www.turismo.gal/recurso/-/detalle/5282/igrexa-monacal-de-santa-comba-de-bande?langId=es_ES&tp=8&ctre=31
https://concellobande.com/es_es/lugares-para-descubrir/
https://www.concelloentrimo.es/que-ver/
http://www.calvosderandin.com/webjoomla/index.php/es/turismoesp/que-ver
https://www.lobios.org/ga/turismo/
http://www.lobeira.es/es
