Estatua-menhir de Troitosende. A Baña, A Coruña

Estatua-menhir de Troitosende. A Baña, A Coruña

Atopouse na aldea Eira de Vilacova, pertencente á parroquia de Troitosende, do concello de A Baña.

Aínda que a bibliografía tradicional sobre o tema cualifica esta peza como "estatua-menhir", existen moitas voces que cuestionan hoxe en día esa adscrición tanto tipolóxica como crono-cultural. A peza exhíbese actualmente nas dependencias do Museo de Pontevedra.

Trátase dun gran bloque de granito plano e case rectangular que mide un metro e corenta e dous centímetros de altura e, para o ancho, acada uns corenta centímetros. A decoración realízase en rexistros horizontais en base a barras, aspas e triángulos, e disponse a través de catro franxas sobre a cara da fronte, rematando cunha cabeza circular ou discoidea na que se poden apreciar os rasgos da cara.

En canto á cronoloxía, atribúeselle tradicionalmente un arco que leva desde o Neolítico ata a II Idade do Ferro pasando pola Idade do Bronce (López Cuevillas, Anati, Bueno...) e outros como Filgueira Valverde, Fariña (1979) ou Vázquez Varela (1980) que lle atribúen unha adscrición á época romana. Landau (1977) considera que as estatuas-menhir do Noroeste pertencerían ao Bronce Final, probablemente contemporáneas das Estelas Decoradas do Sudoeste.Vázquez Varela afirma que a estatua-menhir de Troitosende pertencería a un grupo particular do conxunto galego de estelas funerarias romanas, case todas elas dos  séculos II e III a. C. A partir das consideracións de Vázquez Varela no artigo de 1980, a cuestión da cronoloxía desta peza quedou en suspenso. 

Sen embargo, no ano 2001 un artigo de Maya e Álvarez (2001), despois da consideración de diversos parelelismos, conclúen que a idade da nosa estatua-menhir debería acercala á época sueva, cunha cronoloxía de entre os séculos V e VI d. C.

BIBLIOGRAFÍA

Maya González, J.L., álvarez Arza, R. "La estatua-pilar de Santa María de Tarañes (Ponga-Asturias) y su relación con la de Troitosende". Complutum, 12. 2001.

Landau, J. "Les representations anthropomorphes megalitiques de la region mediterraneé (3 au 1 millenaire) CNRS, Paris 1977.

Vázquez Varela, J.M. "La estela de Troitosende: uso y abuso de paralelismos en el Arte Prehistórico" Brigantium, nº 1. 1980.

Barceló, J.A.: "Introducción al razonamiento estilístico aplicado a la arqueología: un análisis de las estelas antropomorfasde la Península Ibérica". Trabajos de Prehistoria, 45. 1988.

Bueno Ramírez, P. "Estatuas-menhires y armas en el Noroeste de la Península Ibérica".

Estatua-menhir de Muíño de San Pedro. Verín-Oimbra, Ourense

Estatua-menhir de Muíño de San Pedro. Oimbra-Verín

Foi atopada no ano 1985 nas proximidades do río Támega, no concello de Verín, próximo á parroquia de Oimbra. 

Estruturalmente amosa unha forma troncocónica cun lixeiro aspecto antropomorfo e acada unha altura que non sobrepasa o metro e sesenta centímetros. Atópase labrada en todo o perímetro.

Fotografía da páxina,  www.musarqourense.xunta.es

Na base acada un metro e sesenta e catro centímetros de perímetro e vai diminuindo pouco a pouco ata a coroa, que non sobrepasa o metro e catro centímetros. Na parte da fronte aparece unha inscrición funeraria desenvolvida a través de catro liñas. Na parte superior destaca un rostro humán inciso que se conseguiu a través dun resalte, o que permite diferencialo do resto do corpo. Nesa sinxela cabeza, apenas esbozada, debúxanse tamén os riscos das orellas. O epígrafe romano pódese datar con case total seguridade a finais do século I d. XC. Pero, como veremos, estamos diante dunha peza reutilizada en época romana.

Debuxo da páxina,  www.musarqourense.xunta.es

A plasticidade desta pedrafita resáltase a través do relevo que rodea a cabeza, que se vai alongando pola parte de atrás, debuxando unha posible melena longa. Paradóxica e curiosamente, ese relevo prolongado tamén resalta o seu nítido aspecto fálico.

As demais características físicas son moi sinxelas, como as incisións que marcan os ollos, a nariz, a boca e as orellas.

Debuxo da páxina, 
 www.musarqourense.xunta.es

Aínda que, pola inscrición, débese adscribir cronolóxicamente ao mundo galaicorromano, pensamos, con Fábrega, que posiblemente desta estatua-menhir se podan deducir tres ámbitos cronolóxico-culturais ben diferenciados, a través de sendas reutilizacións. Efectivamente, un aspecto destacado das estatuas-menhir é a súa pervivencia, de xeito que foron menhires fálicos transformados posteriormente en estatuas-menhir. Na estatua-menhir do Muíño de San Pedro, maniféstase, ademais da transformación de menhir fálico a estatua-menhir, unha terceira transformación en epígrafe funerario por medio da inclusión dun texto de época romana.

Fotografía de Xabier Moure, blog onosopatrimonio

BIBLIOGRAFÍA

Fábrega-Álvarez, Pastor; Fuente, Joao; González García, Francisco Javier, "Las sendas de la memoria. Sentido, espacio y reutilización de las estatuas-menhir en el NO de la Península Ibérica".

Pieza do mes. Xaneiro de 2002 PDF

Museo Arqueológico Provincial de Ourense

www.musarqourense.xunta.es

ESTATUA-MENHIR DE VILAR DE SANTOS, OURENSE.

ESTATUA-MENHIR DE VILAR DE SANTOS. Ourense

A estatua-menhir de Vilar de Santos apareceu no mes de marzo de 1982 e formaba parte do muro dunha finca.

Trátase dun bloque de granito de sección oblonga e acada unha altura de 56 centímetros, 52 centímetros de fronte e 36 centímetros de cumprimento. O perímetro máximo é de 1,56 metros.

En canto á descrición, a parte superior desenvólvese por medio dunha prominencia redondeada que amosa unha oquedade nunha das súas caras, de xeito que semella a cabeza. Resáltase así o aspecto antropomorfo do cipo. Ademais, na parte inferior da devandita cabeza, sobresae unha escotadura duns 10 centímetros de altura que serve para afirmar a imaxe dunha figura humán cos brazoa pegados ao corpo.

Fotografía da páxina, www.mesarqourense.xunta.es

Oquedades no peito, unha incisión no pescozo..., e unha especie de machada no lateral, así como un rebaixe central que marca o remate dos brazos, contribúen a resaltar aquel máis que evidente aspecto antropomorfo.

Contan que as vacas, cando pasaban á beira da estatua-menhir, restergábanse cando estaban preñadas, cousa que presaxiaba un nacemento venturoso.

Todas as anteriores características, xunto co contexto arqueolóxico, levan a unha adscrición crono-culturral na Idade do Bronce.

Segundo Fábrega, un aspecto destacado das estatuas-menhir é a súa pervivencia: probablemente foron en principio menhires fálicos e, posteriormente, foron transformados en estatuas-menhir, de forma que se poden detectar dúas fases cronolóxicas ben diferenciadas.

BIBLIOGRAFÍA

Fábrega-Álvarez, Pastor; Fuente, Joao; González García, Francisco Javier, "Las sendas de la memoria. Sentido, espacio y reutilización de las estatuas-menhir en el NO de la Península Ibérica".

Pieza do mes. Setembro de 2002 PDF Museo Arqueológico Provincial de Ourense

www.musarqourense.xunta.es