PEDRAFITA-MENHIR MARCO DA PALLOTA. San Salvador de Vilar de Donas, Palas de Rei.

PEDRAFITA-MENHIR MARCO DA PALLOTA

"Todos los seres derivan de otros seres más antiguos por transformaciones sucesivas."

Anaximandro de Mileto

Debuxo versión de Moncho Boga, 2025.

É controvertido afirmar que se trata dunha pedrafita prehistórica reaproveitada como marco territorial. Desde a Baixa Idade Media existen os "Coutos" en Galicia que se refiren a espazos acoutados, delimitados, pertencentes a señoríos laicos ou eclesiásticos (mosteiros, nobleza...). Cumplen unha función de delimitación territorial e adoitábanse empregar pedrafitas reaproveitadas, marcos novos, fitos, padróns... Ás veces tamén servía unha mámoa, unha anta, un castro ou unha rocha marcada con cazoliñas ou cruces.

Por iso moitas veces sabemos que as pedrafitas foron reaproveitadas pola súa consideración espacial como fito importante desde xeneracións pretéritas: un enclave espacial, visible a longa distancia, que servía de referente e que tivo diferentes funcións ao longo dos tempos. Pero sempre considerado como un excepcional enclave importante e con diversas funcións, como dicía.

A Pedrafita-Menhir Marco da Pallota fai de marco de término no Couto medieval de Vilar de Donas e atópase a uns setenta metros da mámoa do Monte Cubelo e, ata recentemente, marcou o lindeiro de varias leiras. Atópase a unha altitude de uns 681 metros sobre o nivel do mar.

Fotografía do bloge onosopatrimonio,
de Xabier Moure

O Marco da Pallota amosa labrada, en baixorrelevo, nunha das súas caras, unha Cruz de Santiago. Forma parte dun conxunto de tres fitos emprazados no perímetro do couto medieval de Vilar de Donas. Este Couto, segundo Xabier Moure, estaba conformado polas terras explotadas directamente polo Mosteiro de Vilar de Donas, froito dunha doazón de 1194. O Couto, sempre seguindo a Moure, forma un polígono trapezoidal situándose os marcos no centro dos lados norte, leste e sur, coas cruces mirando cara ao interior do terreo acoutado. Os outros dous marcos son o Marco do Rosedo e o Marco da Lama Grande.

Fotografía Concello de Palas de Rei.

Malia que deixamos o xuizo en suspenso para a consideración de pedrafita megalítica, non podemos desbotar a posibilidade de que este fermoso esteo fose un deses tantos marcos reaproveitados, importantes e referentes para a xente de todas as épocas: diferentes funcións, usos novos, utilidades diversas, imaxinario diferente...

Finalmente e para rematar, consignar que no ano 2013 a Xunta de Galicia iniciou o proceso de incoación do expediente de inclusión no inventario dos tres marcos históricos como Bens de Interese Cultural (BIC) de Galicia, achados na contorna do mosteiro de Vilar de Donas. A catalogación fundaméntase na necesidade de preservalos no seu lugar, ao entender que tan só a casualidade e o seu emprego como marcos de término nos montes veciñais, posibilitaron a súa conservación ata os temos actuais.

En Sigrás, pouco despois dos Idus de Marzo de 2025.

Saúde, sorte e libros!!!

ENLACES MOI INTERESANTES

Novo Cazón: "El Priorato Santiaguista de Vilar de Donas"

https://www.blogger.com/blog/post/edit/8441542851340460340/8303724635194935871

https://onosopatrimonio.blogspot.com/2011/07/circulos-liticos-e-pedrafitas-de-galiza_09.html

https://catalogaciondepedrafitasdegalicia.blogspot.com/2014/05/pedrafitas-do-medievo.html

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/lugo/2012/11/25/inventarian-tres-marcos-historicos-vilar-donas/00031353849276977749830.htm

http://www.concellopalasderei.es/node/544

https://asturgalicia.net/2012/11/27/calificados-como-bienes-de-interes-cultural-los-marcos-del-coto-medieval-de-vilar-de-donas/

PEDRAFITA-MENHIR PENAS DO RAIO. San Fiz de Monfero, Monfero.

PEDRAFITA-MENHIR  PENAS DO RAIO

"El pino alto es sacudido con mayor frecuencia por los vientos; las altas torres caen con un estrépito más fuerte; y el rayo cae sobre la montaña más alta."

Horacio.

Debuxo versión de Moncho Boga, 2025.

Este para min novo elemento pedrafiteiro, é un mais dos que pasa a engrosar, non só a listaxe das pedrafitas galegas, senon tamén a listaxe dos cada vez mais abondosos elementos megalíticos do Concello de Monfero e, por ende, das Terras do Eume. Neste mesmo blogue xa incorporamos as Pedrafitas-menhir do Seixo e o Marco da Cartelida, así como a Anta-dolmen da Cruz de Brais.

A mais que probable pedrafita-menhir Penas do Raio, atópase enclavada na parroquia de San Fiz de Monfero, preto da aldea de Cal da Carballeira, a catrocentos noventa e cinco metros de altitude. A pouco mais dun quilómetro atópase a formación Castelo da Pluma.

Neste lugar, afloramento rochoso, eríxese unha pedrafita que a todas luces foi chantada e labrada pola man do home: labrada e desbastada ata conquerir a típica forma de fuso, a forma de pedrafita erecta, chantada, como tratando de acadar a luz...

Segundo Xabier Moure neste lugar estaba sentada unha moura, unha supoñemos fermosa elfa das nosas mámoas e castros, que, impertérrita, tiña como misión eterna vixiar o tesouro que se acochaba na cercana mámoa do Penedo Gordo. É interesante, para os nosos intereses intelectuais, que nas cercanías aparecen dúas mámoas, posible evidencia dunha necrópole megalítica á que a nosa pedrafita ten que estar vencellada.

Fotografía de Xabier Moure, onosopatrimonio.blogspot.com

Malia que non sabemos si a nosa posible pedrafita amosa unha composición a base de seixo, o seu nome danos elocuentes pistas sobre as súas potentes cualidades máxico-protectoras, sobre o seu poder para influir no tempo, e sobre todo no poder destrutor dos raios. 

Na Galicia, no soso inmenso país de lendas, as Pedras do Raio constituíronse sempre como elementos indispensables para poder defenderse das tempestades, das tormentas, do fenómenos metereolóxicos adversos, en definitiva. As Pedras do Raio adoitaban ser de seixo, que ten potentes propiedades para protexer do temible raio: tanto o seixo como outras pedras (talvez neste caso tamén) teñen a misión de medir as forzas das que depende o tempo.

Fotografía de Xabier Moure,
onosopatrimonio.blogspot.com

Pero pola súa forma fusiforme, fálica, é probable que a pedrafita estea vencellada tamén aos ritos de fecundidade: é unha forma na que se pode relaciónar a vida co tempo, feito que se deduce porque a supervivencia das sociedades tradicionais depende absolutamente da metereoloxía e, si esto é así, a vida tamén depende deses fenómenos incontrolables e temibles.

A toponimía ofrécenos pistas sobre esta pedrafita, sobre este pedra máxica tallada pola man do home, venerada probablemente desde a súa colocación neste lugar  durante a prehistoria. O xeito trascendente de poder coaccionar ao tempo outórgalle un carácter plenamente sacro. O nome propio, polas súas características e propiedades, permite vislumbrar a importancia destes elementos por, para e desde sempre.

OUTROS MOITOS E IMPRESIONANTES RECURSOS PARA VER EN MONFERO 

Pertencente á comarca de Terras do Eume xunto a Cabanas, A Capela, Pontedeume e As Pontes, atópase situado e inmerso no parque natural das Fragas do Eume. As Fragas son Lugar de Importancia Comunitaria, un dos mellores exemplos de bosque termófilo atlántico de Europa. Bosque de ribeira, biodiversidade, destacando a flora e a fauna: anfíbios, aves, mamíferos...

Vista aérea do Mosteiro de Monfero.

A Comarca amosa unha extraordinaria diversidade de dólmenes, pedrafitas, muíños, ermidas, castelos, cruceiros e mosteiros. Os roteiros, numerosos e variados, atópanse espallados por todos os municipios da Terra do Eume.

O río Eume, en plena Fraga do mesmo nome.

O Concello de Monfero oferta hoxe en día numerosos recursos de restauración, aloxamento así como interesantes roteiros e admirables exemplos de arquitectura civil, relixiosa e etnográfica.

Fachada principal axedrezada do Mosteiro de Monfero.

 

Destacamos, por suposto, o Mosteiro de Monfero o que, vencellado á familia nobiliar dos Andrade, a excepción da igrexa, conserva e estado case ruinoso o resto das dependencias monacais. Aínda así a visita é necesaria e indispensable.

En Sigrás, marzo de 2025.

Saúde, sorte e libros!!!

ENLACES WEB E BIBLIOGRAFÍA

Alonso Montero e Almagro Gorbea: "As pedras sacras de Galicia". Ed. Fundación Monteagudo.

https://historiadegalicia.gal/2022/05/as-pedras-do-raio-como-os-galegos-quixeron-conquistar-as-treboadas-desde-o-paleolitico/

https://onosopatrimonio.blogspot.com/2011/07/circulos-liticos-e-pedrafitas-de-galiza_09.html

Rafa Quintía: "Usos rituais do seixo no rexistro etnográfico e arqueolóxico de Galicia". Fol de Veleno.

https://es.scribd.com/document/674882207/Penas-Sacras-de-Galicia

https://www.blogger.com/blog/post/edit/8441542851340460340/8119359736176555661

https://www.viajablog.com/como-visitar-fragas-do-eume-galicia/

ANTA-DOLMEN CORGA DAS ARCAS. San Pedro de Parada de Ventosa, Muíños.

ANTA-DOLMEN CORGA DAS ARCAS

“Es mejor tener un pequeño conocimiento de muchas cosas que un gran conocimiento de pocas.”

Guillermo de Ockham

Debuxo versión Moncho Boga, 2024.

Desde Parada de Ventosa hai dous quilómetros andando, e o XPS semella que é altamente recomendable para poder chegar sen contratempos. Son tres mámoas sinaladas cos números un e dous, catalogadas en Patrimonio da Xunta de Galicia.

Fotografía do blogue megaliticia.

Forma parte dunha necrópole, dicía antes,  composta por tres mámoas, das que a sinalada co número 1, a que nos ocupa, amosa restos da estrutura arquitectónica.

Fotografía de J.M. Eguileta Franco, 1999.

A anta, bastante esnaquizada, confórmase a través de sete chantos-esteos moi remexidos e a estrutura tumular na que se asenta case non se aprecia. O estado de conservación, por todo iso, é bastante regular.

Fotografía extraída da páx. web www.megalitos.es.

A existencia de camiños primitivos reaproveitados pola Vía Nova, a existencia de necrópoles moi cercanas, a situación en penechairas, tamén preto das nacentes dos regatos..., fan desta área megalítica unha contorna por descubrir.

Fotografía do blogue megaliticia.

Viaxar á Baixa Limia sempre é un placer, baixo todos os puntos de vista. Aos indiscutibles valores naturais e histórico-artísticos, hai que engadirlle o indudable valor prehistórico. E o turismo megalítico en particular é un dos grandes recursos de que dispón esta tan singularizada área xeográfica do País Galego.

En Sigrás, no mes de marzo de 2025.

Saúde, sorte e libros!!!

BIBLIOGRAFÍA E ENLACES

Eguileta Franco, J.M.: A Baixa Limia Galega na Prehistoria Recente. Deputación de Ourense, 1999.

https://megaliticia.blogspot.com/2021/10/Dolmen-Corga-das-Arcas.html

https://onosopatrimonio.blogspot.com/2013/11/mamoas-e-antas-de-galiza-ii.html

https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/dolmen-corga-das-arcas

ANTA-DOLMEN MÁMOA DA CHAIRA. San Salvador da Xironda, Cualedro.

ANTA-DOLMEN MÁMOA DA CHAIRA

"Tales decía que no existía diferencia entre la vida y la muerte. «¿Por qué no mueres entonces?», le preguntaron. «Porque no hay diferencia alguna», repuso." 

Diógenes Laercio

Debuxo versión de Moncho Boga, 2024.

Fotografía do blogue megaliticia.

Atópase moi preto do núcleo da Xironda e é recomendable tanto ir en automóbil como empregar o XPS, malia que se atopa á beira da estrada. O estado de conservación é bastante malo: tan só se están a conservar dous esteos e, no ano 2015, foi obxecto dunha brutal repoboación forestal que removeu estes esteos e plantou algunha  árbore nos restos da mámoa completamente remexida. 

Mapa contextual da Mámoa da Chaira.

Todo elo autorizado polas competentes autoridades que non vixiaron un xacemento catalogado e, todo elo, dentro dos traballos realizados para a replantación de piñeiros e así revitalizar a zona completamente queimada noutros anos, como se pode ver nas fotografías de Bruno Rúa.

Fotografía do blogue megaliticia.

A mámoa onde se insería a anta da que só se están a conservar dous chantos, mide ao redor dos doce metros de diámetro e acada unha altura máxima dun metro e medio. Segundo Rúa, a chaira onde se asenta a Mámoa da Chaira, fai que sexa un monumento visible a longa distancia, de feito que está mesmamente a idéntica altitude que a Mámoa do Grou, a unha distancia dun quilómetro e medio aproximadamente.

Fotografía de Bruno Rúa.

Bruno Rúa tamén fai especial fincapé en que toda esta ampla chaira, todo este espectacular asentamento, atópase "inzado de petróglifos" o que permite a deducir a importancia do lugar na prehistoria debido sobre todo á gran cantidade de achados que se están a realizar nos derradeiros anos.

Fotografía de Bruno Rúa.

Como estaba a dicir mais enriba e como subliña Bruno rúa, a mámoa foi parcialmente destruida polas obras de reforestación que se acometeron no ano 2014..., obras nas que se empregou maquinaria pesada que deixou profundas pegadas a xeito de enormes buratos para a plantación dos piñeiros. Algúns destes buratos foron furados na propia mámoa, esnaquizando boa parte da súa estrutura tumular.

Fotografía do blogue megaliticia.

Sen embargo o meirande destrozo que se fixo non consistiu nos devanditos buratos, senon que as grandes máquinas removeron do seu lugar orixinal polo menos un dos esteos e "...literalmente, sacalo ao aire, deixándoo encima do alto do túmulo."

Fotografía de Bruno Rúa.

En Sigrás, nos días finais de marzo de 2025.

Saúde, sorte e libros!!!


PARA SABER ALGUNHAS COUSIÑAS MAIS

Bruno Rúa: Guía Arqueolóxica do Alto Támega.

https://patrimoniogalego.net/index.php/102115/2019/03/mamoa-da-chaira/

https://megaliticia.blogspot.com/2021/03/Mamoa-da-Cheira.html

https://historiadegalicia.gal/2016/10/removen-mamoas-en-cualedro-para-plantar-pineiros/

ANTA-DOLMEN MEDORNA DAS PALLOTAS. San Xiao de Ousá, Friol.

ANTA-DOLMEN MEDORNA DAS PALLOTAS

"Ahora bien, si hay algo en la vida humana que conviene afrontar con vacilación y que incluso se debe evitar, conjurar y mantener lejos por todos los medios, es sin duda la guerra."

Erasmo de Rotterdam

Debuxo versión de Moncho Boga, 2024.

Malia que xa en xuño de 2013 publiquei unha entrada para esta fermosa anta, considero un momento oportuno para voltar sobre ela, e sobre o interesante e impresionante megalitismo de Friol. E, sobre todo, aproveitando as fermosas fotografías publicadas por Alex Negreira no seu poderoso blogue, megaliticiablogspot.com.

Fotografía de megaliticiablogspot.com

Para chegar, hai que sair desde o barrio de Quintá, na parroquia de Ousá, de onde sae un camiño cara ao norte que leva ao caserío de Pedra do Couto. Ao longo dese camiño e, na contorna do devandito lugar ou caserío, existen varias mámoas máis. Non semella necesario dicir que o acceso é moi complicado, posto que os últimos oitocentos metros hai que facelos camiñando.

Fotografía de megaliticiablogspot.com

A que nos ocupa, ubicada no Monte do Carballiño, conserva boa parte da súa estrutura arquitectónica, que se cifra nuns sete esteos, imbricados entre sí. Falta a pedra cobertora. A medida da mámoa na que se acubilla a anta é das de tipo medio e dicir, mide entre vinte e trinta metros de diámetro.

Fotografía de megaliticiablogspot.com

A anta, coñecida co nome de Medorna das Pallotas, foi violada en numerosas ocasións (supoñemos que buscando os inexistentes tesouros) e cóntase que, se cadra nesta medorna, apareceu un pucheiro cheo de carbóns.

En Sigrás, despois da Sevilla de Manuel, marzo de 2025.
Saúde, sorte e libros!!!

BIBLIOGRAFÍA E ENLACES INTERESANTES

Juan F. Núñez Jato e Laura Rodríguez Varela: "Prospeccións no Concello de Friol (I): Mámoas e folclore arqueolóxico". Revista Croa. Boletín da Asociación de amigos do Castro de Viladonga. Ano 1996.

https://megaliticia.blogspot.com/2018/03/medorra-das-pallotas.html

https://dolmensedemaisfamilia.blogspot.com/search?q=Medorna+das+Pallotas

https://onosopatrimonio.blogspot.com/2011/07/mamoas-de-galizagalicia-provincia-de.html

ANTA-DOLMEN DA NECRÓPOLE DE OUTEIRO DE CAVALEDRE Nº 13.

ANTA-DOLMEN DA NECRÓPOLE DE OUTEIRO DE CAVALEDRE,  Nº 13. 

Ne laudet dignos, laudat Callistratus omnes.
Cui malus est nemo, quis bonus esse potest?

Para no alabar a los que lo merecen, Calístrato alaba a todos.
Para quien nadie es malo, ¿quién puede ser bueno?

Marcial: "Epigramas."

Debuxo versión de Moncho Boga, 2024.

Unha vez mais, e non será a derradeira, volto ás formidables terras da Baixa-Limia, da Serra do Xurés, terras de val e de escarpadas cumes, de espesas fragas, terras de tránsito, de épicas historias imposibles, de clima sorprendente, de fauna e flora únicas, terra de prehistoria, terra de inxente patrimonio... Volto polas intrincadas vías internetianas, camiños obtusos e, por suposto, moi prácticos. 

E volto ao Concello de Muíños, ao Encoro de Maus de Salas. E volto sabendo que non será a última vez: aínda me quedan moitos elementos megalíticos que amosar, moito que ver e que estudar.

Fotografía do blogue megaliticia.

Esta vez estou novamente no Outeiro de Cavaledre, nunha área do Encoro que está a meirande parte do ano asolaga pola auga estancada, onde poucas veces se poden contemplar as antas que quedaron ocultas durmindo o sono dos afogados. 

Fotografía do blogue megaliticia.

Esta vez, estou diante da Anta núnemro 13: trátase dunha anta da que non se conserva practicamente nada da mámoa ou túmulo debido a que foi completamente lavada polas augas represadas. Tan só podemos contemplar, da estrutura arquitectónica, dous ou tres esteos que posiblemente estean na súa posición orixinal, así como os restos do anel peristalítico que podería ter a función de suxeitar a terra que conformaba a mámoa.

Fotografía do blogue megaliticia.

Dentro, ou a partir da tipoloxía das plantas das cámaras megalíticas efectuada por Eguileta Franco para as antas da Baixa Limia, a anta número 13 de Outeiro de Cavaledre, forma parte das cistas con cámaras rectangulares simples. 

Como se pode ollar na planta de Eguileta e na fotografía anterior, a erosión semella que está a seguir afectando a esta cámara, de xeito que é probable que desapareza en pouco tempo: dos cinco esteos que debuxou Eguileta, agora tan só fican en pé tres deles.

Planta da Anta Outeiro de Cavaledre 13, a partir do orixinal de
Eguileta Franco, 1993-1994.

En Sigrás, no mes de marzo de 2025

Saúde, sorte e libros!!!

PARA DISFRUTAR AS TERRAS DA BAIXA LIMIA, QUE HAI QUE VER?

Absolutamente todo.

https://www.concellomuinos.com/

https://patrimonionatural.xunta.gal/es/baixa-limia-serra-xures

https://www.komoot.com/es-es/guide/506926/rutas-de-senderismo-en-baixa-limia

ENLACES NECESARIOS

https://megaliticia.blogspot.com/2021/10/Dolmenes-sumergidos-Embalse-Salas.html

https://una-universitaria-mas.blogspot.com/2014/06/epigramas-de-marcial-seleccion.html

https://www.facebook.com/xavierperdiz/posts/pfbid02Wa77shf34WpAbodctKpmkose6hLfZYk8as5k2kzeRc6ffYVEwmCcCWmaFvdBBPtQl

Eguileta Franco: "As mámoas dos concellos da Baixa Limia. Aportación al catálogo de monumentos tumulares de la comarca". Cuadernos de Estudios Gallegos, Tomo XI. Fascículo 106. Santiago de Compostela 1993-94.

PEDRAFITA-MENHIR DO ALTO DO VIEIRO. Santiago de Calvos, BANDE.

PEDRAFITA-MENHIR DO ALTO DO VIEIRO

SOSPEITOSOS HABITUAIS VIII. 

"De todos los infortunios que afligen a la humanidad el más amargo es que hemos de tener conciencia de mucho y control de nada."

HERÓDOTO

Debuxo versión de Moncho Boga, 2024.

Trátase dun tremendo esteo fincado de proporcións colosais, e como hipótese, considero que ben pode pasar a formar parte do cada vez mais extenso catálogo das pedrafitas galegas, adscritas á época neolítica e ao movimento denominado megalitismo. Por tando, unha pedrafita-menhir con historia de seu.

Fotografía de Alberte Alonso

Atópase, erecta e maxestuosa, no Alto do Vieiro, ao carón da estrada OU-540, no quilómetro 36. Moi preto tamén se atopa o lindeiro-fronteira entre os Concellos de Verea e Bande, polo que non pode esbotar a posibilidade de que noutrora fixese de marco de termo entre estes dous concellos. 

O emprazamento é unha extensa área chaira. Talvez o mais interesante, á parte do propio elemento en sí  mesmo, sexa que se atopa moi preto de varias necrópoles megalíticas, fontes, nacemento de ríos..., e é unha rota de tránsito ancestral (como ben indica o topónimo) que comunica con moitos outros camiños que posiblemente fundan a súa existencia na noite dos tempos e das horas, de clara orixe prehistórica.

Fotografía de Alberte Alonso

Ao bon xuizo e criterio do incansable amigo Alberte Alonxo, a pedrafita do Alto do Vieiro débese adscribir á tipoloxía das pedrafitas de tipo fálico.

Fotografía extraida de Google Maps.

Fotografía extraida de Google Maps.

ALGUNHAS COUSAS INTERESANTES DO CONCELLO DE BANDE

Entre os inxentes recursos arqueolóxicos e histórico-artísticos do Concello de Bande (que xa resaltamos nalgunha outra entrada), hoxe voume centrar no Parque Arqueolóxico do Monte Grande, situado preto da Fonte do Vieiro e da Pedrafita do Alto do Vieiro. Atópase nos lindeiros da Terra de Celanova e da Terra da Baixa-Limia Xurés. Trátase dun cordal montañoso que forma a divisoria entre o Val do río Limia e o curso medio do Río Arnoia, e coñécese cos nomes de Serra de Bande, Monte Grande e Arnelo.

Mapa do Parque Arqueolóxico  do Monte Grande. 
Fonte: nosdiario.

Atópase a menos de dous quilómetros da Vila de Bande e neste lugar creouse un gran espazo que mistura arte, naturaleza e arqueoloxía.

Os restos arqueolóxicos (vencellados directamente coa Pedrafita do Alto do Vieiro) cífranse sobre todo na época neolítica, destacando as necrópoles das Terras Brancas, as Mámoas do Arándano, a Mámoa do Camiño e a Mámoa da Fonte Santa.

En Sigrás, nos días centrais do mes de Marzo de 2025.

Saúde, sorte e libros!!!

OS ENLACES NECESARIOS

https://concellobande.com/es_es/

https://catalogaciondepedrafitasdegalicia.blogspot.com/

https://catalogaciondepedrafitasdegalicia.blogspot.com/2014/03/pedrafitas-falicas.html

https://www.nosdiario.gal/articulo/social/eolicos-que-ameazan-mellor-monte-forestal-da-galiza-portas-do-xures/20210531133957122536.html