Dolmenes, Menhires, Pedrafitas, Antas: octubre 2024

lunes, 28 de octubre de 2024

PEDRAFITA-MENHIR ENTRE NARLA E TRASMONTE. FRIOL

PEDRAFITA-MENHIR ENTRE NARLA E TRASMONTE

SOSPEITOSOS HABITUAIS V

"Este texto de Borges me ha hecho reír durante mucho tiempo, no sin un malestar cierto y difícil de vencer. Quizá porque entre sus surcos nació la sospecha de que hay un desorden peor que el de lo incongruente y el acercamiento de lo que no se conviene; sería el desorden que hace centellear los fragmentos de un gran número de posibles órdenes en la dimensión, sin ley ni geometría, de lo heteróclito; y es necesario entender este término lo más cerca de su etimología: las cosas están ahí "acostadas", "puestas", "dispuestas" en sitios a tal punto diferentes que es imposible encontrarles un lugar de acogimiento, definir más allá de unas y de otras un lugar común".

Michel Foucault: "Las palabras y las cosas" . Siglo XXI editores, 1984.

Debuxo idealizado da Pedrafita por Moncho Boga. 2024.

Volvo unha vez mais, como case sempre nos últimos tempos, a mergullarme sen baLón de osíxeno polas intransitables veredas de internet. Un mundo, un universo que semella que todo o vai engullir. Con imaxes, con fotografías, con textos espúreos: xa non estamos con aquelas fotografías que representaban o mundo, "as imaxes do mundo", senon que nos vemos envoltos nun "mundo de imaxes" no que case todo vale.

E volvo con outra sospeitosa, unha mais que sopeitosa habitual, unha posible e necesaria pedrafita no corazón das terras luguesas, en Friol. Esta vez, unha vez mais, vou á Terra de Lugo, a un lugar ao que lle teño especial querencia: o femoso e inefable Concello de Friol ao que, por tantos e diferentes derroteiros, retorno tanto física como internautamente.

Pedrafita-menhir entre Narla e Trasmonte.
Fotografía de Xabier Moure.

E esta vez volto da man dun compañeiro de inquedanzas arqueolóxicas, o gran Xabier Moure, incansable investigador e trotamundos por terras de Lugo, pero tamén por toda Galicia. Xabier está continuamente no candeleiro, sempre atopa algún elemento indiscutible e sempre atina nas súas sabias interpretacións. E contribúe á protección do noso patrimonio con contiunas denuncias pertinentes diante das autoridades competentes.

Nos últimos anos, nas derradeiras décadas, Xabier Moure tamén contribuíu de xeito alucinante ao incremento e por ende ao coñecemento dos recursos arqueolóxicos por estas terras, neste caso unha sospeitosa pedrafita situada estra as parroquias de Narla e Trasmonte: foi en xullo de 2018 cando, despois de recibir un aviso sustancial, achegouse ata Friol para contemplar in situ a existencia de outra posible pedrafita.

Así as cousas, xunto a Brais Romero, examinaron os restos dun gran monolito asentado entre os montes de Parada (Trasmonte) e da Pedra do Couto (Narla) que está a seguir a cumplir a misión de marco de termo entre ambas as dúas parroquias.

Os dous anacos da Pedrafita-menhir.
Fotografía de Xabier Moure.

O fenomenal esteo, achaparrado, mide pouco mais dun metro de latura, metro e medio de longo e sesenta e cinco centímetro de ancho. Nunha das caras da posible pedrafita Moure chegou a contar mais de trinta cazoliñas de distintas medidas. Aos seus pés aparece outra gran pedra que funciona como calzo, como suxeción.

Non só esto: á beira deste esteo, aparece outro que semella encaixar á perfección enriba do anterior, como si fose esnaquizado pola metade. Este outro esteo, a posible metade, mide noventa centímetros de altura. Como é obvio si lle sumanos as medidas do anterior para altura, acadaría uns dous metros.

Esta sospeitosa pedrafita atópase no contexto dunha gran necrópole megalítica a saber, a da Pedra do Couto e a da Purreira. E por supoñer, supoñemos que tamén por estes lares serpenteará algunha ruta de tránsito, algún camiño...

Para rematar xa temos considerado noutros apuntamentos que moitos dos marcos de termo medievais, que aínda se erixen por Galicia adiante, non son mais que pedrafitas reaproveitadas, como pode ser tamén este singular caso.

E así as pedrafitas sospeitosas galegas están aí, acostadas, postas, dispostas..., polo que é necesario definir mais aló dunhas e das outras un lugar común.

Sendo así as cousas, non podo mais que apostillar que este poderoso esteo pode pasar a formar parte da listaxe de pedratias sospeitosas habituais do universo pedrafiteiro galego.

COORDENADAS: 42º 51´ 57´´ – 7º 10´ 108´´.

En Sigrás, nunha irregular xornada do outono de 2024.

Saúde, sorte, libros e ilusións!!!!

ALGUNHAS OUTRAS COUSAS PARA DISFRUTAR EN FRIOL

Como xa sabedes, Friol e todos os concellos adxacentes, constitúen unha estación megalítica de primeiro orden. Neste blog tedes indicacións dos distintos elementos que se poden visitar do mundo dolménico nesta bisbarra.

Reconstrución dun castro onde se celebran
as principais actividades do FRIULIO.
Foto: es-es.facebook.com/acastronela/photos/

Gustaríame subliñar o gran acontecemento que ten lugar en maio desde hai seis anos e que é obrigatorio visitar e distrutar: o FRIULIO, festa temática adicada ao mundo castrexo e romano, con épicas características de recreación e marabillosas dúas xornadas onde se amosa o mundo das batallas, da vida cotiá castrexo e romana... Está organizada pola Asociación A Castronela e o Concello de Friol.

BIBLIOGRAFÍA RECOMENDADA

http://www.concellodefriol.es/seccion/14/15/Parroquias.html

https://onosopatrimonio.blogspot.com/2011/07/circulos-liticos-e-pedrafitas-de-galiza_09.html

https://historiadegalicia.gal/2018/07/aparece-outro-posible-mehir-en-friol/

https://es-es.facebook.com/acastronela/photos/

https://dolmensedemaisfamilia.blogspot.com/search?q=Friol

viernes, 25 de octubre de 2024

PEDRAFITA-MENHIR PENA BOEIRA. Santa Eufemia de Piornedo, Castrelo do Val.

PEDRAFITA-MENHIR PENA BOEIRA

"La tecnología como tal no puede ser separada del empleo que se hace de ella; la sociedad tecnológica es un sistema de dominación que opera ya en el concepto y la construcción de técnicas".

Herbert Marcuse: "El Hombre Unidimensional".

Pedrafita-menhir Pena Boeira, segundo versión
de Moncho Boga, 2024.

Atópase nos arredores do Castro de Pena Boeira, auténtica mole montesía desde a que se contemplan amplos horizontes, e que é visible desde infinitas perspectivas. O lugar onde se encrava a posible pedrafita é Monteveloso, entre Pedra Zancaleóns e a Rega de Veiga. Trátase dunha penechaira que se asenta moi preto do límite co Concello de Riós. Segundo o gran Alberte Alonso (de onde recollín esta información) moi próximo a este poderoso esteo atópase o nacemento dos regos do Porto e de Portozón. Tamén indicar que na contorna inmediata e mais próxima do monte Pena Boeira, abondan os xacementos arqueolóxicos de diferente adscrición crono-cultural: necrópole megalítica, xacemento castrexo e indicios importantes da presenza romana. Sinala Alberte, co bo criterio que o caracteriza, a probable adscrición desta pedrafita á tipoloxía de observación astronómica. Atópase a uns 950 metros de altitude.

Pedrafita-menhir Pena Boeira.
Foto: Rafa Quintía.

Coñecín a existencia desta pedrafita a través do blog de Rafa Quintía asombradebouzapanza, que define e describe unha auténtica atalaia, que é o monte da Pena Boeira, como un verdadeiro "niño da águia". Este poderoso monte álzase contundente e maxestuoso sobre o Val do Támega e a cume está conformada por unha inmensa formación de seixo: esta característica posibilita que a súa presenza na paisaxe non pase desapercibida. Conta Quintía que aló no mais alto desta gran mole rochosa aséntase a "fortaleza onde viven os mouros", unha fortaleza esquecida.

As escarpadas paredes de Pena Boeira.
Foto: es.wikiloc.com/rutas-senderismo/roteiro-de-pena-boeira-castrelo-do-val

Pois aí, no camiño de acceso, no camiño que leva a esta furibunda fortaleza dos mouros, atópase a posible pedrafita-menhir Pena Boeira. Situación extratéxica de acceso a Galicia, terra de minería desde polo menos os romanos, de camiños prehistóricos, de vías romanas. Esta situación non é allea ao universo das pedrafitas, algunhas delas vencelladas a xacementos castrexos, feito aínda non bén estudado na bibliografía especializada.

Remexendo por aquí e por acolá con respecto ao significado do Boeira, atopei varias interpretacións: desde lugar de pasto do gando bacún por unha parte; ou aquiles topónimos que engaden a forma "boi", que nomean sitios de grandes formacións rochosas, seguendo a interpretación de "boi" co significado de "pedra", pola outra.

Pena Boeira.
Foto: Rafa Quintía.

Cóntase que no alto de Pena Boeira (no que pode ser un castro ou unha fortaleza altomedieval) viven os mouros, os nosos míticos seres que nos acompañán desde sempre e para sempre, que son parte consustancial e fonda da nosa natureza como pobo ancestral e máxico: os mouros, como excepcionais construtores, teñen túneis que conducen ata a aldea de Marbán e, ademais, pasan gran parte das xornadas diarias abrillantando as enormes rochas de seixo da súa fortaleza. Deste xeito consiguen que o gran curuto da montaña máxica brille "coma un facho e destacase sobre a xeografía montesía que a circunda", e dicir, as maxestuosas terras de Verín e o Val do Támega.

Pena Boeira.
Foto: es.wikiloc.com/rutas-senderismo/roteiro-de-pena-boeira-castrelo-do-val

Para rematar, vou deixar unha fermosa lenda recollida do bloque de Quintía que, á súa vez, a recolleu de Bruno Rúa (ver bibliografía). Bruno Rúa, na súa recomendable “Guía arqueolóxica do Alto Támega”, relatou unha lenda que lle escoitou a unha veciña da aldea de Feilas e que, segundo ela, lle acontecera a súa bisavoa:

"A bisavoa desta muller de Feilas tiña un porco que tódalas mañás marchaba cara a fortaleza da Pena Boeira e alí no alto botaba todo o día ata que regresaba a casa polo solpor. O ver a señora que o porco nunca chegaba famento da súa diaria excursión e comprobar que tampouco comía nada na casa pese a estar gordo, forte e fermoso pronto empezou a sospeitar se non lle estarían dando mantenta os mouros que habitan na fortaleza da Pena Boeira. Chegado o tempo da matanza a dona quixo facer do animal o que se fai nestes casos pero seica o porco non quixo acabar feito chourizos e fuxiu para a montaña non volvendo xamais".

COORDENADAS

Lat 41º 59´24,69´´N Lon 7º 21´ 29,96´´ O

QUE PODEMOS VER A MAIORES EN CASTRELO DO VAL?

A indiscutible riqueza natural do Concello individualízase sobre todo na parte norte, coas estribacións da Serra de Queixa e o macizo de Cabeza de Manzaneda, que se van achairando cara ao sur, ao val de Verín.

Recuncho do Invernadeiro.
Foto: castrelodoval.gal/o-concello/patrimonio-natural

Pero o que marca verdadeiramente a diferenza é o Parque Natural do Invernaderio que forma parte do espazo Serra de Queixa-Montes do Invernadeiro. Conta cunha Aula da Natureza e Sete Rutas marcadas, algunha delas restrinxida ao acceso público.

Vista de Castrelo do Val.
Foto: castrelodoval.gal/o-concello/patrimonio-natural

As parroquias, a etnografía, a estela do Guerreiro de Castrelo do Val (o 16 de outubro de 2012 publiquei unha entrada neste mesmo blogue sobre a estatua-menhir da Pedra Alta), son un conxunto de recursos que se poden tomar coma un harmónico todo onde un ten a posibilidade de afundirse coa natureza e coa arte.

Estela-menhir Pedrra Alta de Castrelo do Val.
Foto: castrelodoval.gal/o-concello/patrimonio-natural

Entre eses variados elementos de arquitectura, etnografía, natureza, pobos singulares..., teño que subliñar actividades como a Romaría dos Danzantes de Santa Marta de Fontefría e a Noite do Lume Novo en Servoi (San Xoán).

En Sigrás, saúde, sorte e libros!!!!!

BIBLIOGRAFÍA BÁSICA

Bruno Rúa Martínez: "Guía arqueolóxica do Alto Támega". Verín, 2021.

https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/roteiro-de-pena-boeira-castrelo-do-val-157529752/photo-98878315

https://catalogaciondepedrafitasdegalicia.blogspot.com/2014/03/pedrafitas-de-observacion-astronomica.html

https://asombradebouzapanda.wordpress.com/?s=Pena+Boeira

https://toponimiaxove.blogspot.com/2013/06/toponimia-do-concello-de-xove.html

https://castrelodoval.gal/o-concello/patrimonio-natural/

martes, 22 de octubre de 2024

PEDRAFITA-MENHIR O HOME DO LAZO. Camelle, Camariñas.

PEDRAFITA-MENHIR O HOME DO LAZO.

SOSPEITOSOS HABITUAIS IV

Los griegos, que en sus dioses dicen y a la vez callan la doctrina secreta de su visión del mundo, erigieron dos divinidades, Apolo y Dioniso, como doble fuente de su arte. En la esfera del arte estos nombres representan antítesis estilísticas que caminan una junto a otra, casi siempre luchando entre sí, y que sólo una vez aparecen fundidas, en el instante del florecimiento de la «voluntad» helénica, formando la obra de arte de la tragedia ática. En dos estados, en efecto, alcanza el ser humano la delicia de la existencia, en el sueño y en la embriaguez. La bella apariencia del mundo onírico, en el que cada hombre es artista completo, es la madre de todo arte figurativo y también, como veremos, de una mitad importante de la poesía.

FRIEDERICK NIEZSCHE: "El nacimiento de la tragedia, Alianza, Madrid 1973, p.230-234".

Pedrafita-Menhir O Home do Lazo,
segundo versión de Moncho Boga.

No ano 2028 dúas noticias na prensa minoritaria viñeron a chamar a miña atención: notificaban a posible existencia dunha pedrafita no lugar de Lazo, pertencente á parroquia de Camelle no Concello de Camariñas. Apostillaban que, segundo a Asociación Ecoloxista PX de Ponte do Porto, podería ser a única pedrafita identificada na Ría de Camariñas.

Como sabedes, a miña curiosidade sobre o peliagudo tema das pedrafitas galegas, non ten límite. Son un irredento defensor da posibilidade de que toda pedra chantada con forma mais ou menos fusiforme (ou non) con nome e acervo de lendas e outros moitos criterios que veño sinalando desde este blog, é susceptible de entrar a formar parte dun posible e necesario inventario-catálogo do misterioso e ignoto universo destes noutrora elementos probes do megalitismo galego. Incluso aínda que sexa unha formación natural, esa é unha xustificación dabaondo suficiente para esa consideración, sobre todo cando están rodeadas de brumosas lendas.

Nesas novas ás que aludía antes, que son o único que atopei por mais que rastrexei datos, definíase o Home do Lazo como unha formación pétrea ubicada nos montes do mesmo nome, a cal podería ser a primeira pedrafita indentificada na Terra de Soneira e Ría de Camariñas. Trátase, dicíase, dunha colosal pedra chantada, fincada, rodeada por unha morea de lousas que semella están colocadas para soster a pedrafita. O seu gran tamaño permite que sexa visible desde longa distancia. A súa situación moito pouco accesible sempre fixo que se tivese como unha mais das primorosas e caprichosas formacións rochosas que abondan na Serra da Pena Forcada e nos Montes de Camelle que, desde o Cabo Vilán, segue a Brañas, Pasarela e Traba.

Pedrafita-menhir O Home do Lazo.
Foto: https://www.adiantegalicia.es/costa-da-morte/

O Colectivo Ecoloxista PX de Ponte do Porto, ademais de localizar numerosos elementos etnográficos e arqueolóxicos (mámoas, albarizas, petróglifos, penas lexendarias...), tamén detectaron "varios dólmenes moi preto desta posible pedrafita na zona da Costa dos Cabalos, en Lazo e Brea".

Parece ser (aínda que non fun quen de atopalas por mais que investiguei) que a pedrafita está rodeada de relatos lexendarios e é moi popular na bisbarra precisamente por iso. O Colectivo PX non ten dúbida algunha da adscrición deste gran esteo ao mundo megalítico: a enorme pedra foi colocada pola man do home, é artificial, non unha rocha natural calquera.

Pedrafita-menhir O Home do Lazo.
Foto: https://www.adiantegalicia.es/costa-da-morte/

Para rematar, seguindo esas informacións, desde o ano 1974, o lugar de Lazo pertence á parroquia de Camelle. O antigo camiño que parte de A Grixa, a antiga igrexa parroquial, une Lazo con Ponte do Porto por unha pista de terra e, ademais, a estrada asfaltada comunica o lugar de Lazo coa que leva de Arou a Santa Mariña.

En canto á etnografía, o único que puiden atopar con respecto ao topónimo foi que talvez faga referencia aos "lazos" que se adoitaban facer para pedir unha boa hora no parto: cos lazos tocábanse os peitos das mulleres e dos animais para propiciar unha boa lactancia aos recén nacidos. Con respecto ao topónimo "Home" hai varios casos en Galicia como "Valdohome", "Pedra do Home"... Normalmente, si seguimos a Moralejo este sería un hidrónimo de orixe paleoeuropeo, segundo varios exemplos documentodos coa forma latinizada por falsa etimoloxía Homine. Sen embargo, si seguimos a Monteagudo, podemos relacionar o topónimo con Omen, inis, que ven a significar agüeiro, presaxio... Si adoptamos esta interpretación e temos en conta a forma antropomorfa do esteo, non é dificil deducir unha asimilación do esteo coma un home que fai presaxios, adivinacións, etc, etc.

En definitiva, a falta de mais informacións, a pedrafita-menhir do Home do Lazo é unha candidata extraordinaria para pasar a engrosar as filas do apaixoante mundo pedrafiteiro de Galicia: un sospeitoso habitual mais.

"Se non è vero" esperemos que polo menos sexa "ben trovato".

En Sigrás, no outono chuvioso do ano 2024.

QUEDAN COUSAS POR VER EN CAMARIÑAS?

A miña recomendación é sempre perderse polos moitos camiños, estradas e vericuetos que xalonan toda esta impresionante xeografía da Costa da Morte. Entre arte, natureza e paisaxe, así como un bo xantar, podemos disfrutar dun día ou de varios de xeito impresionante. Aínda así, non podo evitar a recomendación duns cantos lugares que xa son un tópico na literatura turística do Concello de Camariñas. Entroutros moitos recursos turístico-culturais...:

NÚCLEO URBANO E PORTO DE CAMARIÑAS

O Porto de Camariñas.
Foto: www.caminodosfaros.com/puerto-de-camarinas

CABO E FARO VILÁN

Cabo e Faro Vilán.

Foto: www.caminodosfaros.com/faro-vilan

CEMITERIO DOS INGLESES

Cemiterio dos Ingleses
Foto: www.turismo.gal/recurso

CASTELO DO SOBERANO

Castelo-batería do Soberano.
Foto: turismocamarinas.net

IGREXA DE SANTA MARÍA DE XABIÑA

Igrexa de Xaviña.
Foto: www.visitacostadamorte.com

NÚCLEO DE AROU

Pobo e praia de Arou.
Foto: www.turismo.gal

CAMELLE E MUSEO DE MAN

Museo de Man, Camelle.
Foto: museos.xunta.gal

RUTA DOS NAUFRAXIOS

Unha vista da Ruta dos Naufraxios.
Foto: www.paxinasgalegas.es

PONTE DO PORTO

Ponte do Porto.
Foto: www.adiantegalicia.es/reportaxes

DUNA DO MONTE BRANCO

Duna do Monte Branco.
Foto: www.caminodosfaros.com

ENLACES E BIBLIOGRAFÍA

J.J. Moralejo, "Hidronimia prerromana de Gallaecia", en Onomástica Galega II, ed. Dieter Kremer, 2013

Luis Monteagudo García. "La religiosidad, callaíca: estela funeraria romana de Mazarelas (Oza dos Ríos, A Coruña), cultos astrales, priscilianismo y outeiros". Separata do ANUARIO BRIGANTINO 1996, nº 19.

https://www.adiantegalicia.es/costa-da-morte/2018/09/11/el-home-de-lazo-podria-ser-el-unico-menhir-identificado-de-la-ria-de-camarinas-segun-el-colectivo-px.html

https://www.adiantegalicia.es/reportaxes/2022/04/20/home-de-lazo-y-home-do-curbeiro-dos-gigantes-en-los-montes-de-xavina.html

https://guia.turismocamarinas.net/es/inicio#1729494258390

https://arqueotoponimia.blogspot.com/2023/07/o-suido-e-valdohome.html

https://www.visitacostadamorte.com/es/rutassendas/prg190rutadosmuinospontedoporto

https://www.caminodosfaros.com/duna-de-monte-branco/

https://camarinas.net/media/documentos/16_RUTA_DOS_NAUFRAXIOS.pdf

https://www.paxinasgalegas.es/fiestas/r8⁹8⁸uta-de-los-naufragios-camari%C3%B1as-23720.html

https://www.caminodosfaros.com/puerto-de-camarinas/

https://www.caminodosfaros.com/faro-vilan/

https://www.turismo.gal/recurso/-/detalle/277440224/cemiterio-dos-ingleses?langId=es_ES&tp=9&ctre=40000100

https://turismocamarinas.net/que-hacer/castillo-soberano/

https://www.turismo.gal/recurso/-/detalle/10290/arou?langId=es_ES&tp=3&ctre=15

https://museos.xunta.gal/es/exposicion/museo-del-ermita-o-man#gallery-1

viernes, 18 de octubre de 2024

ANTA-DOLMEN CASA DOS MOUROS. San Cristovo de Budián, O Valadouro.

ANTA-DOLMEN CASA DOS MOUROS

"Una descripción global apiña todos los fenómenos en torno de un centro único: principio, significación, espíritu, visión del mundo, forma de conjunto. Una historia general desplegaría, por el contrario, el espacio de una dispersión".

"Lo propio del saber no es ni ver ni demostrar, sino interpretar".

Michael Foucault: "La arqueología del saber", 9ª edición. Siglo XXI editores, 1983

A Casa dos Mouros despois da súa reconstrución,
segundo versión idealizada de Moncho Boga.

O Valadouro, terra do val de ouro (ou non?) val do río... Terra histórica fermosísima, de castelos, pazos, do Mariscal, de lendas vivas, de mouros, Terra da Mariña interior, espaciosa, de amplos paisaxes e variadas perspectivas, feraz, de altas cumes, de terras baixas tamén, de primorosos ríos, de escandalosas fragas.

A Casa dos Mouros a principios do século XXI, sobre o 2004.
Fotografía de Xesús Pisón.

Para chegar o mellor xeito é partir de Ferreira pola estrada que leva á igrexa de Alaxe. A uns quinientos metros, un desvío á esquerda polo que hai que seguir ata chegar ao terceiro desvío: hai que coller á dereita con dirección a Sara de Riba. Desde aí cóllese unha pista asfaltada á dereita. A mámoa emprázase nas cercanías nunha penechaira case en ladeira. Toda a contorna está repoboada de eucaliptos.

O esteo atopado polo SEPRONA no chalet de Foz.
Foto: Garda Civil.

O 26 de xaneiro toda a prensa, tanto local como nacional, fixéronse eco dunha nova que xa se viña cocendo desde un tempo atrás, unha nova que, por desgraza, é xa case habitual, e que nos deixou atónitos e indignados: a desfeita dunha mámoa con maquinaria pesada, e a ruptura dun dos esteos da cámara da anta.

A Casa dos Mouros despois da súa restauración.
Foto: El Progreso de Lugo.

Todos estes acontecementos comezan coa denuncia dos colectivos ADEGA e Mariña Patrimonio que presentan unha denuncia diante da Xunda de Galicia polo escandaloso atentado contra unha mámoa coñecida como Casa dos Mouros ou Anta de Budián, no Concello do Valadouro. A investigación subseguinte correu a cargo do SEPRONA que actuou rápidamente e conseguiu a recuperación do esteo desaparecido.

Destrozos dos esteos da anta.
Foto: Mariña Patrimonio.

Para este case impune atentado os madereiros aproveitaron a maquinaria pesada para extraer os esteos e trasladar un deles a un xardín dun chalet a uns 25 quilómetros no veciño Concello de Foz. O outro esteo quedou no sitio porque, ao intentar desencravalo, partiu pola metade. O que se deduce é que os donos do chalet coñecían perfectamente que era un dólmen e que se trataba de esteos dun dólmen, dunha área arqueolóxica protexida.

A plantación de eucaliptos en plena mámoa.
Foto: Mariña Patrimonio.

Segundo algunhas informacións que me chegaron por canles inopinados, poiden saber que a contorna da mámoa noutras épocas estaba adicada a leiras de cultivo e a anta estaba a conservar a tampa ou pedra cobertora. Despois da conversión nun eucaliptal, desapareceu a pedra cobertora e só permaneceron fincadas as dúas pedras que coñecemos actualmente.

Os buratos das máquinas dos madereiros.
Foto: Mariña Patrimonio.

A mámoa na que se insería a anta quedou tamén totalmente desfeita, perforada, de maneira que os danos foron moito maiores, case irreparables, coa conseguinte descontextualización dos restos que sen dúbida acocharía a mámoa.