Antas-dolmenes da Necrópole de Monte Penide

ANTAS-DOLMENES DA NECRÓPOLE DE MONTE PENIDE. Vigo.

Croquis elaborado por Ramón Boga

Como chegar. Unha das posibilidades para chegar á Mámoa do Rei, desde Vigo, consiste en coller a estrada de Redondela e, ao chegar a Chapela, no Alto da Encarnación, hai que coller a estrada á dereita que leva a San Vicente de Trasmañó salvando unha ponte que circula por enriba da Autoestrada do Atlántico. Unha vez pasada a igrexa parroquial de Trasmañó, debemos coller hacia o campo de fútbol. Despois de percorrer uns dous qums., atoparemos un cruzamente no que se atopa a anta á dereita.

Outra alternativa consiste en partir desde o colexio de San Xoán de Cabeiro e coller dirección a San Vicente de Trasmañó: o complexo megalítico atópase a uns tres qms.

A necrópole de Monte Penide (tamén coñecida como Chan das Formigas, Chan da Cruz ou Chan da Pedra do Couto) aséntase nunha chaira de 394 ms de altitude. Hoxe en día quedan rexistradas 39 mámoas das 85 de que constaba. As numerosas obras debidas ao tendido eléctrico, ás labouras agrarias e incluso ás obras do Aeroporto de Peinador, foron a causa da destrucción dunha boa parte delas.

Plano de situación da necrópole.
Por Ramón Boga.

Dos investigadores que se ocuparon dest anecrópole (Filgueira Valverde, García Alén, Álvarez Limeses ou Pedro Díaz) talvez os que máis en detalle a estudaron foron Mergelina e Peña Santos. Segundo Peña Santos, o conxunto amosa uns límites perfectamente definidos, a saber, a elevación coñecida como Coto Darca e, cara ao poñente, o Castro Ferreiro, a partir do que se van erixindo as mámoas ata a penechaira que remata nas estribacións do Monte Penide. Como curiosidade dicir que as mámoas son coñedicas na zona co alcume de "Cortellos dos Mouros".

Debuxos versión de Ramón Boga.

Na figura podemos contemplar as plantas de catro cámaras estudadas por Mergelina. Na actualidade, segundo Peña Santos, tan só se pode contemplar a sinalada co número 1.As restantes non se conservan en bo estado.

ANTA-DOLMEN DA MÁMOA DO REI OU CHAN DA PEDRA DO COUTO.

Alzado e planta da Anta Mámoa do Rei.
Versión de Ramón Boga a partir das plantas de Mergelina.

Descrición da Mámoa do Rei:

A anta da Mámoa do Rei debuxo unha planta poligonal composta de seis esteos e corredor orientado ao leste. O esteo da cabeceira, o máis grande, estaba tirado hacia o interior da cámara, pero hai uns anos foi restituido ao seu lugar orixinal, como amosa a fotografía de Ángel del Castillo. Ao redor, enriba do túmulo, pódense ollar varios chantos tirados que, seguramente, forman parte da estrutura arquitectónica. Segundo algunhas informacións recollidas por Cuñarro, os máis vellos aínda recordan a anta coa pedra cobertora e co túmulo de terra que chegaba ata a parte superior dos ortostatos.

Dimensións do túmulo: 

Acada 15 ms para o diámetro e medio metro de altura. A masa tumular amósase cada vez máis disminuida. A esta situación lamentable contribúe o estar situada nun cruzamento. Tamén poidemos ollar numerosas tobas feitas polos conexos e, así mesmo, as plantacións de piñeiros e eucaliptos ou o asfaltado da pista que a circunda, feitos que contribúen ao seu paulatino esmorecemento.

Medidas da cámara: 

2,86 ms no eixe O-L e e ms no eixe N-S. O chanto máis grande da cámara acada 80 cms de ancho por 2,20 ms de alto.

Fotografía da Anta da Mámoa do Rei por don Ángel del Castillo en "Inventario Monumental y Artístico de Galicia", 1987. Nesta fotografía podemos observar o gran ortostato da cabeceira (onde está apoiada a nena) todavía en pé.

Tracicións e lendas: 

Interesante e significativa é a traidición,  hoxe perdida, de parar diante da Mámoa do Rei os séquitos mortuorios para rezar responsos. O significativo é que posiblemente os veciños xa non souberan que a mámoa era un túmulo funerario. Trátase sen dúbida dun bo síntoma  de respeto hacia os túmulos froito dunha tradición que se alonga  no lonxano pasado

Os Mouros son os habitantes perpétuos do Monte Penide: nin morreron, nin marcharon e viven nesta zona chea de restos arqueolóxicos que foron construidos por eles como o seu propio lugar de residencia perpetua. Pero tamén as covas e as casas dos mouros neste monte son o lugar onde esconden os seus grandes tesouros. Os mouros treman diante dun cristiano, pero en caso de doenza ou enfermidade non dubidan en pedirlles axuda. As mouras son extremadamente fermosas (os seus conxéneres masculinos son negros), loiras e lávanse e peiteanse continuamente.  A tarefa á que adican a maior parte da súa existencia é a de vixiar e protexer os seus cuantiosos tesouros que, como se dicía, gardan baixo terra, nas mámoas e nos castros ou nas minas, e deféndenos con velenos ou  con encantamentos tomando a forma dunha serpe.

A Anta da Mámoa do Rei no ano 1993. Pódese ver como o ortostato da cabeceira está tirado no interior da cámara. Fotografía de Ramón Boga Moscoso.

A Anta da Mámoa do Rei na actualidade, logo da restitución do ortostato da cabeceira ao seu lugar orixinal. Ano 2008.

Restos dunha anta situada a poucos metros da Mámoa do Rei. Trátase dunha gran mámoa cun espectacular funil de violación no que se conservan varios chantos da cámara. O que vemos aquí mide ao redor de 2 metros de lonxitude e algo máis dun metro de altura. Fotografía de Ramón Boga Moscoso feita no ano 1993.

Anta Mámoa do Rei
segundo debuxo de Ramón Boga Moscoso

BIBLIOGRAFÍA

José Manuel Hidalgo Cuñarro e Fernando Javier Costas Goberna, “El gran conjunto megalítico de Monte Penide, Redondela-Pontevedra”. El Museo de Pontevedra, XXXIV, 1980

Cayetano Mergelina, “Notas sobre arqueología gallega. Las mámoas de Chan da Pedra do Couto y de San Colmado” Boletín del Seminario de Arte y Arqueología, Fasc , curso de 1935-36. Valladolid, 1936.

Filgueira Valverde y García Alén, “Inventario de monumentos megalíticos de la provincia de Pontevedra”. El Museo de Pontevedra, XXXI. Pontevedra 1977

.

Ramón Boga Moscoso, “Guía de dólmenes de Galicia” Bahía 1997.

Baños Rodríguez et al, “Antas e pedraditas de Galicia”. Asociación de Amigos do Museu Arqueolóxico A Coruña, 1996.