miércoles, 2 de julio de 2025

ANTA-DOLMEN Nº 4 DA NECRÓPOLE DOS CAMPIÑOS. Santa María de Leiro, Rianxo.

 ANTA-DOLMEN Nº4 DA NECRÓPOLE DOS CAMPIÑOS.

"Si queréis saber cómo habita el alma en el cuerpo, os bastará observar cómo usa el cuerpo de su cotidiana habitación: si ésta es desordenada y confusa, desordenado y confuso será el cuerpo poseído por el alma."

Leonardo da Vinci.



Debuxo de Moncho Boga, 2024.

Para chegar á necrópole dos Campiños, o mais aconsellable é empregar o XPS. Malia isa obvia recomendación, a min sempre me gustaron mais as indicacións escritas que normalmente fan que te perdas ás primeiras de cambio. Imos aló: partimos desde o centro de Rianxo (Praza de Castelao) para logo coller a estrada CP-7202, seguir pola rúa Rosalía de Castro e continuar por R/José Arcos Moldes ata enlazar coa estrada CP-3301 seguindo con dirección a Leiro. Transcorridos uns 3600 ms desde o enlace anterior coa CP-7202, chegamos ao lugar de Rañó. 


Para chegar... Google maps

Mesmo antes de chegar ao centro do núcleo, debemos coller unha cativiña estrada que sae á esquerda e, durante uns 550 ms, lévanos a pasar diante do Centro Cultural (Teleclube) de Leiro e da Igrexa parroquial. Unha vez pasada a igrexa, hai que coller outra estrada tamén á man esquerda que leva, despois de 1900 ms, a un paso inferior da Autovía da MVMC Leiro-Barbanza: temos que cruzar ese paso e continuar pola vía de servizo que segue paralela á autovía durante uns 900 ms ata coincidir coa curva que describe a autovía para a esquerda con dirección a Padrón. Exactamente neste punto xa se pode ver o inicio da necrópole coa mámoa Campiños 1.



Situación das mámoas de Os Campiños. De: https://barbanzarousa.gal/arquivo/docs/rianxo/catalogo_necropole_campinos.pdf

Hoxe volto, retorno, á fabulosa Necrópole dos Campiños, que segue a dar resultados extraordinarios no eido do coñecemento do megalitismo galego. Todavía recordo cando, nos primeiros anos da década de 1990, a primeira viaxe a esta mesma necrópole: o percorrido para chegar sinalábase desde a zona de Bexo, atravesando o Monte Lioira. Ao chegar atopeime cunha tremenda vía rápida que cortaba o camiño que levaba á necrópole. Non tiven outro remedio que cruzar polo medio, andando, xogándome o tipo, posto que a vía rápida, recén construida, aínda non estaba protexida coas alambradas conseguintes. 


Outra vista
De: 
https://barbanzarousa.gal/arquivo/docs/rianxo/catalogo_necropole_campinos.pdf

Recordo tamén os toxos das mámoas que apenas se albiscaban entre  a maleza. Das seis mámoas que se conservaban tan só se podía ollar un pouquiño a número 6 excavada por R. Fábregas e F. de la Fuente na década de 1980. Pero os traballos arqueolóxicos nesta necrópole iniciáranse a mediados da década de 1970, cun estudio impulsado polo Instituto Padre Sarmiento. O resto era unha auténtica toxeira con maleza de todo tipo, onde se adiviñaban con dificultade o resto das mámoas absolutamente impenetrables.


Mámoa nº 4 desde o oeste.

Pero semella que os tempos, afortunadamente, foron cambiando e esta extraordinaria necrópole tivo a sorte de ser unha das poucas que hoxe en día se poden visitar sen ningún problema, un cambio cualitativo para mellor. Actualmente a meirande parte das mámoas que conforman a necrópole aparecen limpas de maleza e pódense visitar, contemplar e admirar en todo o seu milenario esplendor. Esto é posible sobre todo a partir dun espantoso e voraz incendio que calcinou a zona no ano 2019 e que afectou gravemente sobre todo a dúas das mámoas e que serviu de acicate para que as autoridades competentes iniciaran unha limpeza mais ou menos regular e así tentar diminuir as consecuencias destrutivas do lume.




Planta da Mámoa nº 4, segundo Moncho Boga.

Redundando na importancia deste pequena bisbarra, a área onde se asenta a necrópole posúe un elevado valor arqueolóxico debido á  enorme densidade de xacementos arqueolóxicos catalogados nos últimos tempos, tanto en canto a restos dolménicos como a paneis de petróglifos e castros.



Fotografía de megaliticiablogspot.com

Está formada por seis mámoas: as mámoas 1, 2, 3 e 5 están hoxe en día en lamentables condicións. Incluso a mámoa 1 está prácticamente destruída faltándolle case a metade, aínda que se pode ver o resto dun esteo da cámara. A mámoa número tres atópase moi esmorecida sen sinais algunha de restos da cámara, e presenta un enorme funil de violación no que se insire unha cámara poligonal. A violación desta mámoa non debe ser moi antiga, posto que se pode observar o corte limpo das paredes. O mesmo acontece coa mámoa 5, que foi obxecto dunha escavación furtiva con apariencia de cuadrícula de 2 ms de lado que chegou ata a rocha.



Fotografía de megaliticiablogspot.com

Os túmulos-mamoas megalíticas que conforman esta espectacular necrópole, atópanse nunha pequena chaira que se dispón lonxitudinalmente sobre a dorsal topográfica que cae desde o estemo sur do Monte Lioira. Neste marco aséntase a necrópole orientada do norte ao sul, seguindo a cima da dorsal do devandito monte.



Fotografía de Fidel Méndez.

Desde o inicio do que fora un primitivo camiño, cortado pola vía rápida, as mámoas aséntanse en ambas as dúas beiras dese camiño. Subliñar que, na mámoa que  me ocupa, aparece unha gavia duns catro metros de longo que atravesa, desde o exterior, para chegar ao núcleo da anta. O mesmo que acontece na anta número 6: probablemente foi realizada para acceder con facilidade á anta e proceder así mais fácilmente ao seu saqueo.



Fotografía de Fidel Méndez.

A mámoa na que se insiren os restos da cámara ten unhas dimensións que van desde  os vinte metros para o eixo N-S ata os vintetres metros do eixo E-W. A altura máxima é duns dous metros.  No túmulo documéntase a existencia dun primeiro nivel de coiraza seguido dun segundo nivel de terra.



Un dos esteos da cámara lixeiramente desprazado.
Fotografía: Fidel Méndez.

A cámara megalítica é das do tipo poligonal con alicerces de inicio do corredor e está situada no medio do túmulo coa superficie interior totalmente valeirada. Como dato interesante, no interior emprega unha enxeñosa treta mediante o uso dun murete de mampostería como solución de peche dun dos lados do corredor. Estruturalmente a cámara estaría comformada por nove esteos dos que tan só se están a conservar cinco deles e dous cativos no corredor. O interior da cámara acada pouco mais de dous metros de longo por dous e medio de ancho. O esteo mais alto mide un metro e sesenta centímetros.



O esteo mais grande da cámara que acada un metro e sesenta e dous centímetros.
Fotografía, Fidel Méndez.


Polo tanto, na avaliación da estrutura constátase un desprazamento dos ortostatos, tanto debido a acción de axentes naturais como aos axentes antrópicos. Algún dos ortostatos perderon a parte inferior do soporte e outros están afectados polo lume en forma de decoloracións de cor negra. Por último, as alteracións extractivas consisten en quitarlle tres esteos da cámara e un do corredor.



Fotografía de patrimoniogalego.net

Sobre a mámoa, polo lado do leste, aparece un gran esteo esnaquizado en dúas partes que mide un metro e vintecinco centímetros de longo e ao redor de sesenta centímetros de ancho. No extremo do oeste aparecen outros dous esteos que probablemente formasen parte do conxunto arquitectónico megalítico.



Vista desde o oeste. Fotografía do blogue megaliticia.

No ano 2019, por efecto dos tremendos incendios forestais que asolaron Galicia, numerosos xacementos arqueolóxicos foron afectados en maior ou en menor medida: a necrópole dos Campiños tamén resultou afectada, sufrindo a mámoa nº4 os efectos indirectos mediante unha serie de desprendementos da súa estrutura tumular, así como a caída dun dos esteos.



Fotografía de:
 https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/rianxo-petroglifos-dolmenes-y-senda-del-rio-te

Por último, tras resolución de 6 de xullo de 2017 da Dirección Xeral de Patrimonio Cultural da Xunta de Galicia, acordouse inscribir no Rexistro de Bens de Interese Cultural de Galicia a lousa decorada da necrópole de Os Camiños... Sen embargo, a pesar de que xa se incoou o expedente para declarar BIC toda a Necrópole de Os Campiños, a día de hoxe non teño nova algunha de que xa se procedese á esa declaración efectivamente, a pesar da petición da corporación municipal de Rianxo no ano 2021.





MOITAS COUSAS HAI QUE VER NO CONCELLO DE RIANXO

O Concello de Rianxo ofrece multitude de recursos turísticos visitables que merecen toda a nosa atención. Desde aquí, imos a recensionalos nunha ruta circular que abrangue unha boa xeira deses recursos turístico-culturais.

Roteiro circular polo Concello de Rianxo.

Semella que se inicia no lugar de Marquesa, lindando coa igrexa parroquial de Santa María de Asados. A continuación a subida para chegar aos petróglifos e ás mámoas de Os Campiños. É necesario, para chegar aos petróglifos e á necrópole, levar o XPS, posto que non hai case sinalización, só a sinal do inicio da ruta.



Ruta Circular en Rianxo.
 De: https://www.wikiloc.com/hiking-trails/circular-polo-concello-de-rianxo-



En Sigrás, paponeando nos primeiros días de Xullo de 2025.
SAúde, sorte e libros!!!


BIBLIOGRAFÍA E ENLACES DE INTERESE 


BOGA MOSCOSO, RAMÓN (1997): "Dólmenes de Galicia". Baía Edicións, A Coruña

FÁBREGAS VALCARCE, R., De la Fuente, F.: ''Excavación da mámoa 6 de Os Campiños (Leiro, Rianxo). Campaña de 1984''. Brigantium (7, pp91-149)

BAÑOS RODRIGUEZ, XESÚS: "Antas e pedrafitas de Galicia - guía para a súa localización". Asociación Amigos do Museu Arqueolóxico de A Coruña. Coruña 1996

https://dolmensedemaisfamilia.blogspot.com/search?q=Os+Campi%C3%B1os

https://barbanzarousa.gal/arquivo/docs/rianxo/catalogo_necropole_campinos.pdf

https://www.obaixoulla.gal/elementos/rianxo/arqueoloxia/mamoa-no-4-dos-campinos

https://www.youtube.com/watch?v=CtGA_o38YYQ

https://patrimoniogalego.net/index.php/22418/2012/07/necropole-dos-campinos-m-4/
https://www.paxinasgalegas.es/fiestas/necropolis-megalitica-os-campi%c3%b1os-rianxo-21107.html

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/firmas/2012/08/17/resurgir-os-campinos/0003_201208B17C3991.htm

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/barbanza/rianxo/2021/09/27/xunta-inicia-limpieza-necropolis-megalitica-os-campinos/

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/barbanza/rianxo/2020/02/21/paso-maquinaria-destroza-mamoas-os-campinos/0003_202002B21C5992.htm

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/carballo/2011/09/19/ruta-arqueologica-partira-necropolis-os-campinos/0003_201109C19C19911.htm

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/barbanza/2006/08/04/patrimonio-descarta-robo-losas-mamoa-rianxo/0003_4998029.htm

https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/ruta-dos-petroglifos-de-rianxo-foxa-vella-o-campino-os-mouchos-10638235/photo-6417316

https://www.wikiloc.com/hiking-trails/circular-polo-concello-de-rianxo-7274672#:~:text=Esta%20ruta%20circular%20fac%C3%A9mola%20para%20visitar%20os%20petr%C3%B3glifos,sendeiro%20do%20r%C3%ADo%20Te%2C%20na%20parroquia%20de%20Tarago%C3%B1a.

https://eu.wikiloc.com/ibilbide-senderismo/roteiro-arqueoloxico-rianxo-21405861

https://es.wikiloc.com/rutas-senderismo/rianxo-petroglifos-dolmenes-y-senda-del-rio-te-9102580/photo-5393555

https://www.xunta.gal/dog/Publicados/2017/20170803/AnuncioG0164-210717-0004_es.html

miércoles, 25 de junio de 2025

PEDRAFITA-MENHIR CRUZ DE GAIÁN. Santa María de Soexo, Vilalba.

PEDRAFITA-MENHIR CRUZ DE GAIÁN.

SOSPEITOSOS HABITUAIS XIII

"Vale más una tierra con árboles en los montes que un Estado con oro en los bancos..."

Alfonso R. Castelao


Debuxo de Moncho Boga, 2025.

A parroquia de Santa María de Soexo, onde se ubica o lugar de Gaián, pertence ao Concello de Vilalba. Ao norte linda coas parroquias de Alba e Belesar e polo sur unha parte da parroquia pertence ao Concello de Guitiriz. Atópase a uns quince quilómetros de Vilalba.



Google maps

Para chegar ao lugar de Gaián recomendo partir da estrada N-634 desde Baamonde e coller un desvío á esquerda onde hai unha sinal que dirixe a Casas Novas: hai que cruzar por debaixo da Autoestrada e seguir por unha estreita estrada flanqueada de carballos e extensas pradeiras. Débese seguir a dirección que sinala Soexo e chégase dereitamente a Gaián.



Fotografía de Óscar Franco, patrimoniogalego.net

Como vos podedes decatar, hoxe vou dar un salto, unha saída imprevista diante de dous elementos novos para mín (o outro é a Cruz de Gracia) que me fan pensar noutros vierios de investigación e de interpretación encol das pedrafitas galegas. A verdade é que non son opinións novedosas,  pero si que son reveladoras de horizontes que estaban aletargados e imprecisos. Tanto Castelao como Cuevillas avanzaron esta hipótese que non foi moi desenvolvida posteriormente...
Vou voltar, xa que logo, ás terras de Vilalba, á histórica bisbarra de Terra Cha, esa ben caracterizada comarca galega oculta no corazón da provincia de Lugo. Terras linaxudas, terras de suave orografía, terras altas, agarimosas.



Fotografía de Óscar Franco, patrimoniogalego.net

E nestas terras, terras fronteirizas co Concello de Guitiriz, tamén da Terra Cha, aí, perdida nun curruncho da parroquia de Soexo, nun lugar chamado Gaián, atópase este erecto e estilizado esteo de granito que amosa ben ás claras unha total similitude coa Cruz de Gaián. Neste caso, ademais, conserva a cruz de ferro alanceolada coa que  foi cristianizada a pedrafita, sempre considerando a veracidade da hipótese. 

Atópase nun cruzamento de camiños, nun lugar propio cando se trata de sinalizadores de rutas históricas, talvez prehistóricas. Para min é outro claro exemplo de cristianización dunha pedrafita-menhir, un nidio expoñente da conversión das pedrafitas en cruceiros para acompañar a aquel que camiña tamén polos roteiros da vida. Elemento que cuida os camiños, como as hermae ou os mercurios romanos, elementos que acompañan, que defenden, que protexen, similar aos lares viales que tanto abondan na xeografía arqueolóxica romanizada en Galicia. 



Lugar de Gaián, google maps.

Reaproveitamento..., e dicir, as pedrafitas non desapareceron do territorio galego, as pedrafitas persisten teimudas con gritos de silencio milenario, con outras funcións ou semellantes, pero siguen aí, impertérritas, vigorosas, altivas, silentes. Neste caso, como no da Cruz de Gracia, non estamos diante dun caso de sustitución dunha pedrafita por un cruceiro, senon no feito expeditivo de cristanización directa dunha pedrafita chantándolle directamente unha cruz na croa, na cima.

En definitiva outro sospeitoso habitual na nosa listaxe de pedrafita-menhires que siguen a aparecer na ampla xeografía megalítica galega. Por suposto, esta hipótese será repudiada sen contemplacións no momento no que se manifeste a data exacta da colocación mais ou menos actual desta de momento prehistórica e sospeitosa pedrafita. Á espera de poder visitar estas curiosas e extrañas monimentos megalíticos (casos ben únicos polo rebaixe para colocar a cruz) e analizalas polo miudo, deixarei en suspenso o xuizo e seguirán a ser tremendamente sospeitosas.


En Sigrás, no San Xoán de 2025.

Saúde, sorte e libros!!!


ENLACE

https://patrimoniogalego.net/index.php/112009/2021/11/cruz-de-gaian/

viernes, 20 de junio de 2025

PEDRAFITA-MENHIR CRUZ DE GRACIA. Santa María de Tardade, Vilalba.

PEDRAFITA-MENHIR CRUZ DE GRACIA.

SOSPEITOSOS HABITUAIS XII.

"Porque encender velas junto a las piedras y a los  árboles y a las fuentes y en las encrucijadas, ¿qué otra cosa es sino culto al diablo? Observar la adivinación y los agüeros, así como los días de los ídolos, ¿qué otra cosa es sino culto al diablo?."

San Martiño de Dumio, "De Correctione Rusticorum".



Debuxo do anverso da Cruz de Gracia.
Moncho Boga, 2024.



Debuxo do reverso da Cruz de Gracia.
Moncho Boga, 2024.

A insospeitada pedrafita-menhir-cruceiro de Gracia ubícase nun cruzamento nos arredores do lugar Cruz de Gracia, pertencente á parroquia vilalbesa de  Tardade. Trátase dun gran esteo de granito chantado no chan. Ao seu carón sae unha corredoira primitiva flanqueada de carballos e, aos seus pés, unha poderosa pedra de granito tirada no chan. Un pouco mais preto da estrada asfaltada, eríxese un fito chantado moito mais pequeno e de diferente feitura. En fronte, do outro lado da estrada, dúas fermosas casas tradicionais, unha delas en estado ruinoso e a  outra ben restaurada: aprécianse todos os elementos adxetivos que caracterizan unha casa tradicional galega. 

Para chegar: desde A Capela da Ascensión, por unha pequena estrada que leva á parroquial de Santa María de Tardade, a pouco mais de trescentos metros, atópase a nosa sospeitosa pedrafita.



Fotografía de Óscar Franco, en partimoniogalego.net

Mantiña Castelao, no seu monumental traballo "As Cruces de Pedra na Galiza", que os megálitos bretóns e os británicos talvez non existan en Galiza; sen embargo, matizaba pouco logo, que é probable que antigamente existiran, e tamén consideraba necesario falar deles posto que a gran abundancia de "cruces outas"  que motean os países celtas "proveñen do menhir" e tamén teñen a súa orixe no chamado culto ás pedras ou litolátrico.



Fotografía de Óscar Franco.

Conta Castelao que os peregrinos xacobitas usaron as estradas romanas e deduce que os miliarios serviron de soporte ás primerias cruces. Sinala varios miliarios cristianizados que semellan padróns coroados por cruces que amosan a feitura do "lech" bretón (megalito hemiesférico ou oblongo empregado cunha finalidade ritual ou conmemorativa). O prototipo, segundo Castelao, pode ser a pedrafita cristianizaza das Portillas, idéntica a moitas pedrafitas da Bretaña francesa, da que falaremos nunha vindeira entrada.



Fotografía de Óscar Franco, facebook.

Estamos nun caso extraordinario, como hai outros moitos, dentro da ampla tipoloxía de pedrafitas que van aparecendo pouco a pouco en Galiza. Castelao estaría abraiado: na súa época simplemente non existían porque non se vían, non se miraban ou non se atopaban. O egrexio sabio de Rianxo consideraba que os menhires foran sustituidos polos milleiros de cruceiros que xalonan a xeografía galega e, sobre todo, os camiños. Os cruceiros en principio serían como sinais de direción, logo de proteción e, por último, elementos representativos da devoción popular.



Fotografía de Óscar Franco, facebook.

Sen embargo non é este o lugar onde me propoño analizar si a cuestión dos cruceiros é ou non un sustituto das pedrafitas, mais, sin que sirva de regla, semella que nalgúns casos podemos atopar reaproveitamentos, a utilización de vellas pedrafitas como elementos cristianizados a xeito de cruceiros. Poucos casos pero significativamente paradigmáticos que, por suposto, non constitúen unha regla (como dícía antes) no infinito universo das pedrafitas galegas.Trátase de dous vetustos esteos de granito pizarroso ergueitos en terras de Vilalba.



Fotografía de Óscar Franco, facebook.

Unha suxerente liña de investigación proposta por Dolores González de la Peña no seu blogue arqueotoponimia sinala  que en Galicia non houbo unha sustitución dos "mercurios" ou postes sinalizadores nos camiños por cruces, senon que houbo unha continuidade dun elemento prerromano cruciforme ata que finalmente foi adoptado polo cristianismo e dicir, Cristo no seu papel de pastor, de guía, ben podía sustituir aos lares viais romanos. A chave da interpretación atópase nos rituais relacionados con elas: acender velas nas encrucilladas, deixar moreas de pedras, elaborar conxuros, enterrar aos nenos que nacían sen bautizar, realizar ritos curativos de enfermidades tradicionais...



Fotografía de Óscar Franco, facebook.

Sexa como sexa, hoxe en día sabemos que as pedrafitas en Galicia non desapareceron, sempre estiveron aí: ou ben físicamente, agachadas entre o bosque remoto, ou ben a súa presenza podíase explicar pola pegada invisible da súa ausencia. Cruces, penedos, culto aos lares viales, sinalizadores de camiños, de necrópoles, presenza de lendas, de culto as pedras, símbolos fálicos, observatorios astronómicos, marcos de término, reutilización en antas, reutilización en construcións adxetivas tradicionais, marcadores de mananciais... As pedrafitas sempre estiveron aí, aquí, mimetizadas no espazo-tempo, reutilizadas tamén como cruceiros, como símbolos que a sociedade tradicional galega sempre soubo recoñecer. Cambio de tempos, de usos, pero similar importancia, sacralidade e omnipresencia.



Fotografía extraída de Google Maps.

A Cruz de Gracia, ubicada na parroquia de Santa María de Tardade, no lugar do seu mesmo nome, é un bloque de pedra moi estilizado que amosa na croa un un perfecto rebaixe rectangular feito para colocar unha cruz de ferro ou de madeira. Un posible exemplo de reutilización das pedrafitas que xalonaron os nosos camiños prehistóricos. Un sospeitoso habitual mais dentro do acervo pedrafiteiro galego.


En Sigrás, chegando ao verán do ano 2025.

Saúde, sorte e libros!!!


BIBLIOGRAFÍA E ENLACES


Afonso R. Castelao: "As cruces de pedra na Galiza" Ed. Akal.

https://arqueotoponimia.blogspot.com/search?q=menhires

https://www.academia.edu/32335741/Mart%C3%ADn_de_Braga_De_Correctione_Rusticorum_574_1

https://www.facebook.com/groups/CruceirosGalicia/posts/1856591354524332/

http://patrimoniogalego.net/index.php/112013/2021/11/cruz-de-gracia/?

fbclid=IwY2xjawLAtEZleHRuA2FlbQIxMAABHtF1niC6cz17BHBvuQcnh14sn22BmhfTj8jEsCuaBZrNlbf00xn-QLIbpHOX_aem_CRKyG-dmmTurjN0oC1sVvw

martes, 17 de junio de 2025

ANTA-DOLMEN DE BORRAXEIROS, NECRÓPOLE DAS DEVESIÑAS. San Cristovo de Borraxeiros, Agolada.

ANTA-DOLMEN DE BORRAXEIROS

"Algunos libros deben ser probados, otros son para ser tragados y algunos son para ser masticados y digeridos."

Francis Bacon

 


 Debuxo de Moncho Boga, 2024.

Hoxe volto ás extraordinarias Terras de Agolada, esas terras que me siguen atraendo coma un imán. Unha viaxe marabillosa, malia que só sexa coa imaxinación e, por suposto, con internet. Unha viaxe marabillosa ás dezanas terras de Agolada: desde Melide, xa sabedes, transitamos pola AC-840 e logo de cruzar a Ponte do Arcediago, que salva as augas do río Ulla, xa entramos na provincia de Pontevedra pola estrada PO-840. Un fermoso tramo ata a capital municipal.



Fotografía de 
https://www.wikiloc.com/outdoor-trails/
necropole-das-devesinas-15922205

Agolada é un concello que xa se constitúe nunha das principais estacións megalíticas de Galicia, tanto pola cantidade de antas e dolmenes como pola súa calidade. Hoxe imos incrementar a cantidade e a calidade cun novo exemplar que se atopou no ano 2016 na parroquia de Borraxeiros.

Pois ben, nalgún lugar da parroquia de San Cristovo de Borraxeiros, atópase a anta do mesmo nome, dada a coñecer polo lalinense García Alén, como dicía antes, no ano 2016. A min chegoume por unha nova no xornal La Voz de Galicia. 



Fotografía de García Alén, de Patrimonio Galego.net

En efecto, a anta, ata ese momento, non estaba catalogada e, por suposto, era un elemento megalítico descoñecido tanto pola comunidade megaliteira como polas autoridades encargadas de velar pola integridade, conservación e catalogación destes grandes monumentos.

A Anta, segundo relataba García Alén na nova do xornal, forma parte dunha necrópole que quedou ao descuberto cando se procedeu ao desbroce dun piñeiral. O lugar de emprazamento desta pequena necrópole coñécese co nome de As Devesiñas e está nós lindeiros entre os concellos de Agolada e Antas de Ulla. Componse de tres mámoas e están, entre a primeira e a terceira, a unha distancia duns cen metros. O seu descubridor destaca unha delas, a situada mais ao sur, polas súas dimensións, posto que acada os vinteseis metros de diámetro e está a conservar dous chantos da cámara megalítica así como outra enorme lousa tirada no chan que mide mais de dous metros e medio. 


Fotografía megaliticia.blogspot.com


A uns corenta e cinco metros ao suroeste, aparece a segunda mámoa que mide dezaoito metros de diámetro moi esnaquizadaa e con evidencias dunha violación para extraer os chantos da cámara: debido a esto, a altura non sobrepasa o metro. A terceira mámoa atópase a menos de corenta metros da anterior e amosa unhas medidas semellantes.

 

Fotografía megaliticia.blogspot.com

Entre estas dúas mámoas, que non conservan á vista ningún resto da cámara, pódense observar diversos esteos que probablemente formasen parte das súas estruturas arquitectónicas. Nas fotografías que  puidemos contemplar, podense albiscar os restos da coiraza pétrea.



EN BORRAXEIROS HAI MAIS

Xa que estamos nesta fermosa parroquia, e por non achegármonos ás Mámoas do Acedo, imos recomendar dous recursos histórico-artísticos que é necesario visitar baixo calquera punto de vista a saber, o Castelo-Pazo de Borraxeiros e a igrexa de San Cristovo do mesmo nome.


Igrexa de San Cristovo de Borraxeiros. 

De orixe románico do século XII con reformas posteriores. Aínda así conserva a porta occidental que se desenvolve a través de dúas arquivoltas con catro columnas acodilladas nas xambas, que rematan con capiteis labrados con motivos xeométricos e vexetais. 



Portada occidental da Igrexa de San Cristovo de Borraxeiros
Foto: Concello de Agolada.

As arquivoltas, no extremo mais alonxado, coroan cunha moldura axedrezada e logo deistribúense a través de mediascanas e boceis, nos que se insiren bolas equidistantes. O tímpano, bordeado con arquiños de ferradura cegos, e unha cruz grega no centro xeométrico.

Fortaleza-pazo de Borraxeiros.

Nunha descrición do século XVIII descríbense as poderosas murallas ameadas, as pedras armeiras dos Salgado así como, cara ao oeste, a cimentación dunha torre; cara ao leste un foxo e un contrafoxo cheos de auga.  Hoxe en día a fisonomía do que fora unha poderosa fortaleza medieval, adoptou a imaxe dunha residencia pacega señorial.
 


Fotaleza-pazo de Borraxeiros.
Fotografía: www.paxinasgalegas.es

A fortaleza, antes da súa restauración-reconstrución, posuía poderosas murallas ameadas, torre da homenaxe así como foxo  e contrafoxo. O primitivo castelo figura na relación dos derrubados polos Irmandiños feita polo licenciado Molina. En definitiva, unha extraordinaria construción ubicada nunha tamén extraordinaria ubicación. É necesario visitala sen mais ningún tipo de disculpa.


En Sigrás, nun día chuvioso e húmido de 2025.
Saúde, sorte e libros!!!


COUSAS MOI INTERESANTES

https://onosopatrimonio.blogspot.com/2011/07/mamoas-de-galizagalicia-provincia-de_9.html

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/deza/lalin/2016/10/20/roza-dejo-descubierto-necropolis-borraxeiros/0003_201610D20C4993.htm

lhttps://www.lavozdegalicia.es/noticia/deza/lalin/2016/10/20/roza-dejo-descubierto-necropolis-borraxeiros/0003_201610D20C4993.htm

https://www.paxinasgalegas.es/fiestas/pazo-de-borraxeiros-agolada-17947.html

https://www.wikiloc.com/outdoor-trails/necropole-das-devesinas-15922205

https://megaliticia.blogspot.com/2017/05/dolmenes-pontevedra.html

https://patrimoniogalego.net/index.php/89989/2016/10/necropole-da-devesina/

jueves, 22 de mayo de 2025

ANTA-DOLMEN DA DEGUESA. San Salvador da Xironda, Cualedro

ANTA-DOLMEN DA DEGUESA


"El tiempo es un bandido vengativo que roba la belleza de nuestra juventud. Nos deja con la carne flácida y desgarrada, y las encías ardiendo con las cuencas vacías."

Rafael Sanzio



Debuxo de Moncho Boga, 2024.


O Concello de Cualedro, na extraordinaria e fronteiriza Terra de Verín, terra do Támega, sigue a proporcionar interesantes e impresionantes elementos megalíticos, malia que neste caso aparecese froito dun lance inexplicable, absolutamente reprobable e incluso penado legalmente: a roturación dos terreos para unha plantación forestal realizada no ano 2016.

Segundo as informacións do excepcional investigador das cousas do Támega, Bruno Rúa, estamos diante duns cantos esteos descontextualizados. Un deles semella que está na súa posición orixinal; o outro atópase tirado á súa beira. A ubicación dos restos de esteos da cámara megalítica atópanse nunha penechaira preto da aba do monte Larouco. 



Fotografía de Bruno Rúa.

A roturación foi tan salvaxe que non se aprecia, segundo Rúa, nin se albisca absolutamente ningún resto da mámoa na que con total seguridade se acubillaba. Cabe tamén a posibilidade de que a mámoa xa desaparecese froito das labouras agrícolas que ata ben pouco se viñan realizando nesta área, sementando diversos cereais coma o centeo. O continuado traballo agrario foi achanzando, posiblemente, e diminuindo o volume da mámoa... Como testemuña acertadamente Bruno Rúa, a ubicación responde ás características de ubicación doutras moitas mámoas da bisbarra.



Fotografía de Bruno Rúa.

Un feito destaca sobre calquera outro con respecto aos restos desta lamentablemente novedosa para mín anta megalítica: é o esteo que está arroxado, tirado no chan, que amosa tres coviñas labradas nunha das súas caras á vista e que probablemente teña algunhas mais na cara que non está á vista, segundo lle contou un veciño do lugar. 

Sinala o incombustible Bruno Rúa que en toda a zona adxacente abondan os petróglifos con coviñas, e os veciños comentan a existencia de diversas pedras gravadas con diversas cazoliñas semellantes ás da nosa anta. 

O paradóxico deste caso é que a plantación de piñeiros que se levou a cabo e que esnaquizou esta anta foi promovida por entidades públicas e con financiación tamén pública. 

O Tempora, oh mores!



ALGUNHAS RUTAS POR TERRAS  DE CUALEDRO

O Concello de Cualedro ofrece diversas rutas que non adoitan engadir elementos megalíticos. Aínda así é un territorio que merece unha visita para coñecer, por medio deses itinerarios, a súa espléndida riqueza natural e os seus diversos monumentos histórico-artísticos e arqueolóxicos.  Son rutas bastante accesibles, sen moita dificultade e están ben sinalizadas.

Entre  as rutas, que califican de históricas, recomendamos desde aquí a ruta do Castelo, a Ruta da Igrexa e o Sendeiro do Río.


En Sigrás, no último día de abril de 2025.

Saúde, sorte e libros!!!



PARA INCREMENTAR O NOSO COÑECEMENTO

https://historiadegalicia.gal/2016/10/removen-mamoas-en-cualedro-para-plantar-pineiros/

https://onosopatrimonio.blogspot.com/2013/11/mamoas-e-antas-de-galiza-ii.html

https://onosopatrimonio.blogspot.com/2011/07/petroglifos-de-galiza-ii.html

https://www.cualedro.es/wp-content/uploads/2018/07/guiaGAL2016.pdf

https://www.galiciamaxica.eu/mini/cualedro-maxico/

https://portalpueblos.com/cualedro/patrimonio-de-cualedro

Bruno Rúa: "Guía Arqueolóxica da comarca de Monterrei."

lunes, 19 de mayo de 2025

ANTA-DOLMEN MÁMOA I DE VALDECEBES. Santa Baia de Bendollo, Quiroga.

ANTA-DOLMEN MÁMOA I DE VALDECEBES.


"La tradición de lo oprimido nos enseña que el estado de excepción en el que vivimos es la regla."

Walter Benjamin


Debuxo Versión de Moncho Boga, 2024.

Hoxe vou ás terras magníficas de Quiroga: o ouro, o Sil, a porta do Courel, os castelos, a tremenda romanización, o aceite, as olivas..., e un espectacular universo de fantásticas lendas. Todavía recordo a primeira vez que fixen unha incursión por estas montaraces terras, a primeira vez que vin o río Sil, a tremenda subida para acceder ao Courel, o Castelo de Torrenovaes, Montefurado... Foi un auténtico descubrimento aló polos anos oitenta do século XX.  E esta é aprimeira vez que escribo unha entrada megalítica nestas asombrosas terras, neste mítico solar de romanos e celtas, de suevos e galaicos, de xente galega.

A Anta de Valdecebes está situada moi preto da aldea de Soldón e de Figueirido. Desde Soldón, hai que pasar pola igrexa de Santa Baia de Bendollo (tamén está cerca a ermida da Nosa Señora das Neves) e, despois, hai que encomendarse aos mensaxeiros dos deuses... A distancia, desde a aldea de Soldón e a súa estación de tren, é aproximadamente de tres quilómetros.



Fotografía de Xabier Moure.

Grazas ao blogue, como case sempre, de Xabier Moure, atopei esta cámara megalítica na parroquia de Bendollo, aínda que tamén se pode constatar a existencia de varias necrópoles megaliticas nas parroquias de Bendollo, Cereixido e Vilar do Lor. En Valdecebes, moi preto da anta que amoso aquí, hai outra mais sen estrutura arquitectónica á vista.



Fotografía de Xabier Moure.

As dúas mámoas acadan cadansúa nove e trece metros de diámetro, dispoñen do seu correspondete funil de violación e, a que estamos a analizar, consta dunha estrutura arquitectónica composta de sete esteos. Supoñemos que a estrutura debuxa unha cámara poligonal simple con corredor pouco desenvolvido.



Mapa de mapcarta.com

Algunhas necrópoles megalíticas nas cercanías da necrópole de Valdecebes:


-Necrópole do Monte da Medorra en la Parroquia de Cereixido, lugar de Fiais: 13 mámoas

-Necrópole do Alto da Medorra en la Parroquia de Vilar do Lor, lugar de Orxais. 3 mámoas

-Necrópole do Monte da Medorra en la Parroquia y lugar de Vilar de Lor: 2 mámoas.


IMPOSIBLE RELATAR TODO O QUE PODEMOS VER EN QUIROGA

Podería dicir, seguindo os tópicos,  "descubre os encantos de Quiroga, un tesouro..." Por iso vouno dicir: descubre os encantos de Quiroga, un tesouro case inédito... Quiroga e a súa Comarca é hoxe Xeoparque Mundial da UNESCO, coa denominación "Montañas do Courel", sen dúbida unha distinción merecida e que dará pulo a un turismo sostible. Sen entrar en moitos detalles, parece que xa é unha redundancia subliñar o tremendo e magnífico patrimonio histórico-artístico e natural: neste caso é unha auténtica realidade.




Mapa da Comarca de Quiroga.
 Concello de Quiroga.

O seu marcado carácter montesío ven determinado pola Serra do Courel ao norte e o Canón do Sil ao sur. Por iso é salientable comenzar polo canon do Sil e Montefurado, os paseos fluviais, os conxuntos histórico-artísticos e etnográficos (Aldea de Seara, conxunto histórico-artrístico de O Hospital), a minas romanas de Margaride de Lor, o Castelo de Torrenovaes...



Castelo de Torrenovaes
Foto Óscar Franco

Para os forofos das andainas, unha chea de rutas perfectamente sinaladas: Fonte do Cal a Cereixido, Ruta A Seara ao Pico Pía Páxara, Ruta Cascada de Vieiros, Ruta da Encomenda, Ruta do Val do Río Quiroga, Ruta de Montouto e Dehesa do Cervo...



Lagoa de Lucenza.
Foto: Concello de Quiroga.

Na capital municipal, destacan dous primorosos museos: Museo Etnográfico Municipal e Museo Xeolóxico de Quiroga.

E como semella que me dan mareos cando penso no traballo que me levaría contar todas as marabillosas historias, lendas e costumes da Terra de Quiroga, deixovos coa mel nos beizos para que poidades investigar e visitar  sen ningún tipo de  pereza estas indispensables paraxes, porta da Serra do Courel. Malia isto, aí van dúas cautivadoras lendas.


DÚAS ENCANTADORAS LENDAS

De onde procede o topónimo Torrenovaes ou Torre Novaes? Conta unha preciosa lenda que, coma todas, ten visos históricos verídicos, o nome do castelo procede da contestación dun home do lugar a un forasteiro fidalgo que andaba a preguntar como chegar a ela. Cando chegaron, o guía sinalou ao fronte e díxolle antes de despedirse: "Aquela torre nova é". E o figalgo contestou: "Torre nova é, en verdade". De onde a fortaleza tomou o nome, Torre Novaes ou Torrenovaes.



Vista do río Sil e Quiroga.
Foto, Concello de Quiroga.

Pero aínda hai outra fermosa lenda de tráxico final, como adoita acontecer coas grandes historias. Sucedeu así: o Señor do Castelo de Torrenovaes tiña unha filla loira, de beleza proverbial... Esta fermosa dama  mantiña relacións amorosas cun aposto mozo de baixa condición social. Vianse pola noite entrando polo pasadizo que comunicaba o castelo coa outra ribeira do Sil. Quixo o destino, a mala sorte ou as malas linguas, que o Señor do Castelo se enterase dos para él ilícitos encontros amorosos, de xeito que ordenou que, cando os xóvenes amantes se atoparan no túnel, tapiaran ambas as dúas entradas...



Castelo de Torrenovaes.
Foto, Concello de Quiroga.

A lenda remata aseverando que as pepitas de ouro  que leva o Sil proceden dos dourados cabelos  da xoven dama. Tamén se conta que algúns días, na ribeira do río, non só se escoitan os profundos suspiros dos namorados, senon que tamén téñense visto pasear polas ribeiras  do Sil nas noites de lúa chea.  Un amor eterno, sen dúbida.

En Sigrás, no mes de maio de 2025.

Saúde, sorte e libros!!!


ALGÚNS ENLACES INTERESANTES

https://concellodequiroga.com/es/turismo-en-el-ayuntamiento-de-quiroga/puntos-de-interes-del-ayuntamiento-de-quiroga/

https://mapcarta.com/es/N11758429988/Mapa

https://onosopatrimonio.blogspot.com/2011/07/mamoas-de-galizagalicia-provincia-de.html

https://viajocomoquiero.com/que-ver-en-quiroga/

https://patrimoniogalego.net/index.php/23097/2012/08/castelo-de-torres-novaes/

https://concellodequiroga.com/turismo-no-concello-de-quiroga/rede-de-miradoiros-do-concello-de-quiroga/miradoiro-da-conchada-en-san-martino/

https://concellodequiroga.com/es/turismo-en-el-ayuntamiento-de-quiroga/puntos-de-interes-del-ayuntamiento-de-quiroga/castillo-de-los-novaes/